Tekst Pieter Verbeek
Beeld ANP Foto
De Wet open overheid (Woo) heeft een duidelijk doel: overheden moeten transparanter opereren en informatie actief met de samenleving delen. Maar 3 jaar later blijkt die transparantie nog verre van vanzelfsprekend, stelt Marianne van den Anker, ombudsvrouw van Ombudsman Rotterdam-Rijnmond (ORR). Daar is cultuurverandering voor nodig.
Marianne van den Anker werd in 2021 voor 6 jaar benoemd door de gemeenteraden van Rotterdam en andere aangesloten gemeenten. In haar functie als Ombudsman Rotterdam-Rijnmond onderzoekt ze klachten over gemeentelijke diensten, ambtenaren en bestuurders. Zo stelt ze dat de ambtelijke top van de gemeente Rotterdam wegkeek bij fraudesignalen, dat de gemeente dertig meldingen van misstanden negeerde en maakte ze zich hard voor behoud van de bed-bad-broodregeling voor afgewezen asielzoekers. Ook landelijk laat ze van zich horen, onder meer in de Tweede Kamer, waar ze afgelopen februari meedeed aan de rondetafelsessie over de Wet open overheid (Woo).
‘Wat we willen met de Woo is eigenlijk een cultuurverandering,’ zegt Van den Anker. ‘We willen dat het vanzelfsprekend wordt dat de overheid haar informatie deelt met de samenleving. Maar overheden zien het nu nog te vaak als een verplichting, in plaats van een middel tot een open dialoog met de samenleving.’
Alerte overheid
De ombudsvrouw pleit daarom voor een aantal verbeteringen rond de Woo. Wat ze bijvoorbeeld mist is alertheid bij de overheid. ‘Als ik kijk naar de schandalen die ons land, maar ook onze stad Rotterdam, hebben getroffen, dan was allerlei relevante informatie altijd al eerder bekend. Als burgers en journalisten een Woo-verzoeken indienen, dan moet je alert zijn als ambtenaar. Dan moet je als overheid willen weten: wat speelt hier? Hebben we iets fout gedaan?’
In plaats daarvan worden volgens haar verzoeken afgewimpeld of ontvangen journalisten documenten waarin veel is zwartgelakt. Pas jaren later komt dan het volledige verhaal naar buiten en blijkt er soms sprake van een schandaal. ‘Daar vinden wij wel wat van. De rechtsstaat is mij veel waard. We leven in een tijd waarin het vertrouwen daarin afneemt. Daarom mag er onder ambtenaren en overheden wel wat meer sensitiviteit komen.’
Ze verwijst naar het toeslagenschandaal als schrijnend voorbeeld van wat er gebeurt als overheden signalen structureel negeren. ‘Waar is het kloppende buikgevoel van ambtenaren gebleven? Dat gebrek aan sensitiviteit is gevaarlijk. Het vertrouwen in de rechtsstaat staat onder druk en dat los je niet op met formaliteiten.’
Werken aan de relatie met de samenleving
In de meeste situaties waarin Woo-verzoeken worden ingediend door inwoners, maatschappelijke organisaties of journalisten krijgen de indieners volgens Van den Anker niet de informatie om gelijkwaardig partner te kunnen zijn in het gesprek. ‘Mensen willen zeggenschap, inspraak, meepraten en meebeslissen. We hebben meer verbinding nodig.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit Od 44: De Woo, wat heb je daaraan? Verder lezen? Meld je dan hier aan voor een abonnement of vraag een gratis presentexemplaar op.
