Na een kort welkomstwoord van dagvoorzitter Debbie Esmans, manager Beleid en Strategie bij het Vlaams Instituut voor Audiovisuele Archivering (VIAA) wordt het thema van de dag ingeleid door AVA_Net voorzitter Harry Romijn. Volgens Romijn kent audio, binnen het audiovisuele spectrum, een ondergeschikte rol. Audio en radio raken meer op de achtergrond door de overheersing van de beeldcultuur. Audiomateriaal is echter nog steeds niet uitgerangeerd, zo bewijst de grote populariteit van bijvoorbeeld podcasts.
Na een kort welkomstwoord van dagvoorzitter Debbie Esmans, manager Beleid en Strategie bij het Vlaams Instituut voor Audiovisuele Archivering (VIAA) wordt het thema van de dag ingeleid door AVA_Net voorzitter Harry Romijn. Volgens Romijn kent audio, binnen het audiovisuele spectrum, een ondergeschikte rol. Audio en radio raken meer op de achtergrond door de overheersing van de beeldcultuur. Audiomateriaal is echter nog steeds niet uitgerangeerd, zo bewijst de grote populariteit van bijvoorbeeld podcasts.
Save Our Sounds
Keynote-spreker, Richard Ranft (Head of Sound & Vision bij The British Library), benadrukt het belang van audiomateriaal. Binnen The British Library loopt op dit moment het Save our Sounds-programma (2015-2023). Dit programma heeft als doel het Brits nationale audio-erfgoed veilig te stellen en online beschikbaar te maken voor het publiek. Doordat audiodragers slijten en vergaan, oudere afspeelapparatuur steeds schaarser wordt, onderdelen minder voorhanden zijn en de technische kennis over deze apparatuur afneemt, is het urgenter dan ooit om dit type archiefmateriaal te digitaliseren.
Ook wordt binnen het programma een landelijk netwerk van tien zogenoemde ‘audio preservation centres’ opgezet. Deze instellingen verzamelen binnen de eigen regio oude, bijzondere materialen, om deze vervolgens te digitaliseren en te bewaren.
Keuzesessies
Na een korte pauze kunnen deelnemers aan het symposium kiezen uit een aantal keuzesessies. Bij de sessie ‘100 jaar radioarchivering’ laten drie deskundigen in korte presentaties hun licht schijnen op verschillende radiocollecties.
Voormalig archivaris van VPRO Radio, Nienke Feis, vertelt over haar archiefwerk van audiomateriaal uit de jaren 50 tot 2000. Haar focus ligt daarbij op het beschrijven en vindbaar maken van radio-uitzendingen, onder meer op basis van VPRO-omroepgidsen en draai- en logboekgegevens.
Met behulp van crowdsourcing heeft ze voor deze collectie veel voor elkaar gekregen. Als voorbeeld noemt ze het radioprogramma Ronflonflon, gemaakt door onder andere Wim T. Schippers in de periode 1984-1990. Niet alle uitzendingen waren bewaard gebleven, maar door de hulp in te roepen van ‘het publiek’, wist Feis alsnog alle afleveringen compleet te krijgen en online beschikbaar te stellen. Soms loop je ook een aantal mooie bijvangsten tegen het lijf tijdens het archiefwerk. Zo vond Feis onverwacht radio-opnames van de seksrubriek Germaine sans gêne van Germaine Groenier uit 1977.
Eric Duivenvoorden, filosoof, socioloog en samensteller van het Staatsarchief van de Kraakbeweging, vertelt meer over audiomateriaal uit de kraakbeweging. Het archief, dat in 2000 werd ondergebracht bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), geeft een kijkje in de keuken bij de kraakbeweging en het activisme in Amsterdam in een periode van ruim dertig jaar.
Een deel van de collectie bevat opnames van de piratenzender van de kraakbeweging: De Vrije Keijser. Deze zender zond van eind jaren 70 tot in de jaren 90 illegaal uit in de omgeving van Amsterdam, via zowel televisie als radio. Duivenvoorden verzamelde de uitzendingen, beschreef het materiaal en startte met het digitaliseren ervan.
De laatste spreker binnen het thema is dr. Carolyn Birdsall, hoogleraar Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. Zij spreekt over het onderzoeksproject Mapping Transnational Heritage Conflict: Radio Collections in Europe, 1930-1960. In dit project doet Birdsall onderzoek naar de archivering, de verspreiding en het hergebruik van radio in tijden van oorlog, bezetting en wederopbouw. De inzichten uit dit project moeten bijdragen aan een beter begrip van de geschiedenis van transnationale conflicten. Het onderzoek biedt een historisch perspectief op Europese radiocollecties tijdens en na de oorlog.
Creatief hergebruik van audio- en muziekcollecties
Gedigitaliseerd erfgoed is niet statisch en kan op meerdere manieren worden hergebruikt. Gregory Markus, projectleider bij Beeld en Geluid, laat met het initiatief RE:VIVE zien hoe archiefmateriaal en elektronische muziek gecombineerd kunnen worden. Muzikanten worden uitgedaagd om historisch bronmateriaal te hergebruiken. Muziek wordt gecombineerd met geanimeerde gif’s, morsecode wordt omgezet in muziek, dj’s duiken in het Beeld en Geluid-muziekarchief. Dit alles resulteert in meerdere uitgaven en albums op vinyl, waarbij ook de titels en ‘artwork’ verwijzen naar het verleden.
Douwe Zeldenrust van het Meertens Instituut laat ander creatief hergebruik zien. Het instituut verzamelt op dit moment onder meer dialecten van geëmigreerde Nederlanders van over de hele wereld. Bij het verzamelen kan men met behulp van een app zinnen inspreken en materiaal insturen.
Geluidskunstenares Elise ’t Hart legt daarbij uit dat niet alleen de spraak zelf veel kan vertellen, maar juist ook bij- en omgevingsgeluiden. Deze achtergrondgeluiden, zoals krakende vloeren en rinkelend servies, geven een schat aan informatie. ’t Hart beluistert ruwe historische opnames van het Meertens Instituut op zoek naar geluiden die niet meer in ons dagelijks leven voorkomen. Daarnaast documenteert en verzamelt ze huisgeluiden voor het Instituut voor Huisgeluid om anderen bewust te maken van de unieke geluiden die bij een huis horen.
Spraakherkenning Omrop Fryslân: Project FAME!
Een zorgvuldig bewaard en tijdig gedigitaliseerd archief is niet hetzelfde als een gebruiksvriendelijk digitaal archief. Doorzoekbaarheid van de audiocollectie geeft een belangrijke meerwaarde aan het archief. Projectleider van Tresoar, Hans Laagland, vertelt over het project FAME! (Frisian Audio Mining Enterprise), een samenwerking van Omrop Fryslân, Tresoar en de Fryske Akademy. Ruim vijftig jaar radio wordt eenvoudig doorzoekbaar gemaakt, dankzij de tweetalige spraakherkenningstool, die in samenwerking met de Radboud Universiteit is ontwikkeld. Dankzij de tweetalige spraakherkenning, volledige metadata en menselijke kennis ontstaat een gebruiksvriendelijk en doorzoekbaar archief voor burger, journalist en onderzoeker.
Podcast-archivering
De podcast is nog een relatief nieuw fenomeen. Botte Jellema, journalist, presentator, podcast- en radiomaker, vertelt over zijn podcast-serie De Eeuw van de Amateur. Hij vindt het grote voordeel ten opzichte van radio, dat je in podcasts zelf de onderwerpen en de lengte van de items kunt bepalen. Zijn podcasts worden nog niet gearchiveerd. Beeld en Geluid heeft zich echter al opgeworpen om hier stappen in te nemen.
Ook bij de Belgische omroep VRT houdt men zich bezig met het archiveren van de eigen programma’s op Radio 1, Klara (Klassieke historische zender), Canvas en podcasts. Coördinator Inge Tielemans geeft aan dat, door beperkte technische mogelijkheden binnen het huidige MAM-systeem (Media Asset Management) er nog veel handwerk nodig is om onder andere podcasts goed binnen te halen en te archiveren. Een betere workflow wordt momenteel verder uitgewerkt en er komt een pilot om spraakherkenning voor de metadatering van de podcasts toe te passen. Momenteel archiveert de VRT enkele honderden podcast-titels. Hoewel dit archiveren nog relatief gezien in de kinderschoenen staat, is het van belang om nu al stappen te zetten om geen mooie producties mis te lopen.
Keynote: 2 Meter Sessies
Het symposium wordt afgesloten met een keynote-sessie gegeven door Jan Douwe Kroeske en Harm de Kleine. Centraal staan de befaamde 2 Meter Sessies, waarin Kroeske unieke, vooral akoestische live-opnames met (inter)nationale artiesten op de radio bracht. Tegenwoordig worden deze sessies online uitgezonden en met name het YouTubekanaal is nu een belangrijk communicatiemiddel.
Zo’n 2,5 jaar geleden zijn Kroeske en De Kleine van Double 2 BV gestart met de digitalisering van het omvangrijke muziekarchief. Zij benadrukken het belang van crowdfunding voor hun project. Iedere donateur kan symbolisch een sessie adopteren. Hierdoor creëer je draagvlak en benadruk je tegelijkertijd de waarde van het archief.
Dagvoorzitter Debbie Esmans en AVA_Net voorzitter Harry Romijn sluiten het symposium af en concluderen dat audio waardevol en rijk genoeg is voor een eigen plek binnen de archiefwereld. Een van de belangrijke troeven van audio is de kracht van verbeelding, de rijkdom en de diversiteit.
Romijn spreekt over een inspirerende dag en spoort de bezoekers aan om vooral met audiocollecties aan de slag te gaan: ‘Waarschijnlijk wist en wilde u het al, maar veelal zit het audiomateriaal al in onze collectie, dus doe er wat mee!’.
|
Over AVA_Net AVA_Net zet zich in voor de AV-sector in zijn geheel en werkt aan het vervullen van collectieve doelen voor al het Nederlandse audiovisueel erfgoed. AVA_Net brengt hiervoor organisaties met kennis en informatie over het audiovisuele erfgoed bij elkaar. Wil je meer weten? Neem dan eens een kijkje op de website, kennisbank of lees het magazine. |
Ruurd Blom
Media Manager Collectietoegang, Beeld en Geluid
Ferre de Ridder
Media Manager Analoog/Digitalisering, Beeld en Geluid
