Tekst Rik Maes
Rik Maes is emeritus-hoogleraar informatiemanagement aan de Universiteit van Amsterdam en stichter/academisch directeur van de Academy for Information & Management
We leven onmiskenbaar in het informatietijdperk. Toch staan we niet zo nadrukkelijk stil bij de evolutie in betekenis en aard die uitgerekend de factor informatie de afgelopen tijd heeft ondergaan. De recente opkomst van generatieve AI maakt een dergelijke beschouwing alleen maar urgenter.
Een historisch interessante maar uiteindelijk ontoereikende metafoor voor informatie is die van de verschillende fasen van H2O: ijs, water en stoom. Ze staan voor de aard en de wijze waarop we met informatie (kunnen) omgaan. Lange tijd hebben we informatie als in bevroren toestand behandeld. Het document was er het bewijs van: eenmaal vastgelegd verandert het niet meer of alleen met grote moeite van inhoud en vorm. Bewaren is belangrijker dan manipuleren. Met de opkomst van geautomatiseerde hulpmiddelen is informatie als water en dus fluïde geworden: het kan context- en gebruiksafhankelijk relatief makkelijk worden aangepast en gedeeld. Het document is als basiseenheid vervangen door het bestand.
Eigen leven
Anno nu beleven we de overgang naar informatie als stoom: informatie is vluchtig, snel veranderend, nauwelijks beheersbaar en potentieel heel krachtig. Belangrijk is dat in deze fase elke relatie met een vast formaat en vaste structuur wordt losgelaten: een losse zinsnede, een whatsappbericht, een mail-flard… Ze figureren evenzeer als zelfstandige informatie naast de klassieke formaten. Tegelijk doet zich een fenomeen voor dat voorbij de stoommetafoor reikt: eenmaal gecreëerd, is informatie in staat om zichzelf in een andere context voort te planten, combinaties met andere informatie aan te gaan, etcetera. Het samengaan van loslaten van vast formaat en context en zelfpropagatie betekent dat informatie een eigen leven, los van menselijke interventie, gaat leiden en bijgevolg een eigen belang en betekenis krijgt.
We kunnen terecht spreken van de emancipatie (eigenlijk nog beter: emensipatie) van informatie. Control-denken hierover is niet langer adequaat. De relatief recente heibel over een “antisemitische” zin uit een column van de schrijver Herman Brusselmans is hier illustratief voor: de zin wordt uit zijn verband gehaald, verspreidt zich als zelfstandig statement en wordt uiteindelijk in heel andere contexten geïnterpreteerd met alle gevolgen van dien (niet het minst voor Brusselmans zelf). Samengevat in een boutade: informatie is niet langer wat het leek te zijn maar eigenlijk nooit geweest is.
*Dit is het eerste deel van een artikel uit Od 40: Alles is informatie. Verder lezen? Meld je dan hier aan voor een abonnement of vraag een gratis presentexemplaar op.
