Waarom al die nadruk op standaards? Zonder standaards is directe en betrouwbare uitwisseling van gegevens niet mogelijk. Het informatiesysteem dat gegevens ontvangt, zal niet begrijpen wat voor gegevens het verzendende systeem heeft verzonden. Als de gegevens überhaupt al ongeschonden aankomen. Het is nog niet zo heel lang geleden dat softwareleveranciers ieder hun eigen gegevensdefinities en uitwisselingsstandaards aanhingen. Zolang een overheidsorganisatie maar systemen van één leverancier gebruikte, was gegevensuitwisseling binnen de eigen organisatie (meestal) geen probleem.
Waarom al die nadruk op standaards? Zonder standaards is directe en betrouwbare uitwisseling van gegevens niet mogelijk. Het informatiesysteem dat gegevens ontvangt, zal niet begrijpen wat voor gegevens het verzendende systeem heeft verzonden. Als de gegevens überhaupt al ongeschonden aankomen. Het is nog niet zo heel lang geleden dat softwareleveranciers ieder hun eigen gegevensdefinities en uitwisselingsstandaards aanhingen. Zolang een overheidsorganisatie maar systemen van één leverancier gebruikte, was gegevensuitwisseling binnen de eigen organisatie (meestal) geen probleem. Maar door elkaar gebruiken van software van verschillende leveranciers was niet mogelijk. Feitelijk was een overheidsorganisatie wel gedwongen alle systemen van een en dezelfde leverancier af te nemen. In zo’n situatie wordt gesproken van een vendor lock in.
Smeerolie
Enkele grote softwareleveranciers namen in 1996 zelf het initiatief de vendor lock in te doorbreken door afspraken te maken over een standaardformaat voor de uitwisseling van berichten. Daarbij hoort een datamodel, waarin de gegevens die in het bericht voorkomen, worden gedefinieerd. Maar de inhoud staat los van het bericht, dat kan worden gezien als de verpakking of de envelop. Een standaard envelop kan qua inhoud verschillende berichten bevatten.
Het initiatief van de leveranciers, het ‘Connectivity’-initiatief, is overgenomen door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Onder regie van de VNG hebben een aantal leveranciers gewerkt aan het binnengemeentelijke standaarduitwisselingsformaat: StUFbg. Daar hoorde een basisgegevensmodel bij. De letters ‘bg’ achter StUF betekenen dan ook: ‘basisgegevens’. Een aantal jaren is druk geëxperimenteerd met de uitwisseling van gegevens tussen het GBA-systeem (bevolkingsgegevens) van één leverancier, en het gemeentelijke begraafplaatsen administratiesysteem van een andere. In 2003 waren de kinderziektes overwonnen en was de standaard voldoende uitgekristalliseerd om te worden gepubliceerd (StUFbg, Smeerolie voor gegevensuitwisseling). StUF werd inmiddels al ruim toegepast door vele leveranciers.
In de jaren die volgden is StUF door EGEM verder ontwikkeld tot was het nu is: een verplichte open standaard. De zodanige erkenning houdt in dat de standaard:
- is gepubliceerd – zij maakt deel uit van de Gemeentelijke Model Architectuur GEMMA;
- wordt onderhouden – EGEM leidt een actieve, onafhankelijke gebruikersgroep, een ‘community’ die zorgt voor regelmatige aanpassingen aan veranderende techniek en gebruikerswensen, anders gezegd: die zorgt voor een releasebeleid;
- vrij verkrijgbaar is – iedere softwareleverancier mag de standaard zonder vergoeding gebruiken. De standaard is eenvoudig te vinden en te downloaden van www.egem.nl.
EGEM en VNG zijn er trots op dat deze, vanuit de praktijk ontstane, dus niet van bovenaf opgelegde of door de markt gedicteerde standaard, als open standaard is erkend. StUF is nu verplicht in de gegevensuitwisseling binnen het gemeentelijke domein en binnen ketens waarvan gemeenten deel uitmaken. StUF wordt, bijvoorbeeld, toegepast in de WABO-keten.
Samenhang
Als gezegd maakt StUF deel uit van de gemeentelijke referentie architectuur GEMMA. GEMMA is weer de gemeentelijke vertaling van de overheidsbrede architectuur NORA (Nederlandse Overheid Referentie Architectuur). Tot GEMMA hoort ook het Referentiemodel Stelsel van Gemeentelijke Basisgegevens. Dat is afgeleid van de basisregistraties, toegespitst en aangevuld naar de behoeften van gemeenten. Dit RSGB definieert de belangrijkste gegevens die binnen het gemeentelijke domein worden uitgewisseld. Als zodanig is het de opvolger van het GFO ‘basisgegevens’ (GFO staat voor: gemeenschappelijk functioneel ontwerp).
Behalve het GFO ‘basisgegevens’ ontwikkelden VNG, later EGEM, het GFO ‘zaken’. In dat GFO zijn de (meta)gegevens gedefinieerd die de essentiële kenmerken vormen van een ‘zaak’. Een zaak is een ‘samenhangende hoeveelheid werk met een gedefinieerde aanleiding en een gedefinieerd resultaat, waarvan kwaliteit en doorlooptijd bewaakt moeten worden’. Een zaak is aldus iets dat bij een overheid aanhangig is gemaakt: een vraag, verzoek, klacht en dergelijke. Het GFO ‘zaken’ is in september 2004 gepubliceerd (Zaken in Zicht) en wordt momenteel geïntegreerd in het RSGB.
GEMMA – en daarmee, StUF en RSGB – vormen het richtinggevende kader voor ketenintegratie in het gemeentelijke domein. GEMMA laat de functionele samenhangen zien van informatiesystemen (ook documentaire informatiesystemen) binnen de gemeentelijke organisatie en binnen ketens waarin gemeenten partij zijn. En dat zijn er vele. Niet alleen op het terrein van bouwen, wonen, ruimtelijke ordening en milieubeheer (denk aan de WABO), maar ook op terreinen als zorg, welzijn, werk en inkomen, onderwijs, cultuur en economische activiteit.
Open standaards maken gegevensuitwisseling binnen en tussen deze domeinen mogelijk, zodat deze gegevens niet overal – verschillende gedefinieerd – behoeven te worden opgeslagen. Open standaards maken ons daarbij niet afhankelijk van één of enkele leveranciers, of één of enkele platforms. Open standaards zijn, kortom, onmisbaar voor de ‘interoperabiliteit’ binnen de overheid.
