Voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes bestempelde in 2011 data als het nieuwe goud.1 Deze belofte kunnen we alleen realiseren als we het hergebruik van deze data aanwakkeren. Dit hergebruik zorgt namelijk voor de democratische en economische meerwaarde.
Voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes bestempelde in 2011 data als het nieuwe goud.1 Deze belofte kunnen we alleen realiseren als we het hergebruik van deze data aanwakkeren. Dit hergebruik zorgt namelijk voor de democratische en economische meerwaarde.
Voor het innovatieprogramma Archief 2020 heeft de Open State Foundation onlangs een verkenning uitgevoerd onder hergebruikers van open data. Welke kansen zien zij, welke behoeften hebben zij en welke drempels ervaren zij bij het hergebruiken van overheidsinformatie?2 Zoals algemeen rijksarchivaris Marens Engelhard zei tijdens de presentatie van de uitkomsten van de verkenning: ‘Openbaarheid in Nederland? Het is nog te veel woorden en weinig daden’.
Acht aanbevelingen
Uit de verkenning kwamen acht duidelijke aanbevelingen naar voren van hergebruikers voor overheden om het hergebruik van data te verbeteren.
1 Geef inzicht in je data
De eerste stap is te laten zien wat je in huis hebt. Welke informatie beheer je als overheid? Welke informatie is al openbaar? Welke kan openbaar? Welke informatie mag niet openbaar en wat is daarvoor de reden? Veel Wobverzoeken schieten nu met hagel, omdat informatievragers niet weten welke informatie een overheid in bezit heeft op een bepaald thema. Het behandelen van deze verzoeken kost de overheid veel extra tijd en levert de informatievrager lang niet altijd bevredigende antwoorden op.
Een mogelijkheid om dit te verbeteren is het uitvoeren van een data-inventarisatie. Het rijk en enkele lokale overheden hebben al een data-inventarisatie uitgevoerd die zij online gepubliceerd hebben.3 Deze inventarisaties helpen om informatievraag en -aanbod te matchen. En daarbij is het als overheid ook wel fijn om te weten welke informatie je eigenlijk allemaal in huis hebt en waar die beheerd wordt.
2 Prijs je data aan
Heb je data open gemaakt? Wees dan een marktkoopman van je eigen waren en prijs je mooiste databronnen aan. Zet je juweeltjes in de etalage van je dataportaal of website. Dit kunnen datasets zijn die de meest interessante hergebruikmogelijkheden hebben, of data waarvan je als overheid hoopt dat ze hergebruikt worden om aan te sluiten bij een beleidsdoel. Hiermee maak je hergebruikers wegwijs in het verschil tussen de meest interessante en de minder interessante databronnen.
3 Onderhoud contact met mogelijke hergebruikers
Heb je inzicht gegeven en prijs je je data aan? Vergeet dan niet contact te onderhouden met mogelijke hergebruikers van je data. Wees bereikbaar voor hun vragen en laat ze die vragen bespreken met de datahouders of experts binnen de organisatie. Daarnaast kun je net als de gemeente Utrecht bijeenkomsten organiseren waar je mogelijke hergebruikers uitnodigt om je data aan te prijzen, maar ook om te luisteren naar hun wensen.
4 Gebruik de feedback van hergebruikers
Als je contact hebt met hergebruikers, dan is het waardevol hun feedback te gebruiken. Dit kan door middel van hun ervaringen naar aanleiding van het zoeken of gebruiken van jullie data. Zit er een foutje in de data? Is het bestandsformaat niet eenvoudig herbruikbaar? Missen er gegevens?
Met behulp van deze feedback kun je als overheid je eigen datakwaliteit verbeteren en ook het hergebruik een impuls geven. Zo kun je in overleg met hergebruikers en met behulp van een data-inventarisatie ook prioriteren welke data als eerste vrijgegeven dient te worden. Dit zorgt ervoor dat vraag en aanbod beter gematcht kunnen worden. Daarbij investeer je als overheid ook tijd en geld in het openmaken van data waar daadwerkelijk vraag naar is.
5 Werk ‘open by design’
Open by design-werken gaat over het rekening houden met openbaarheid, eigendom, privacy en archivering bij creatie en verwerking van informatie. Staat er informatie die openbaar zou moeten in dezelfde kolom met informatie die privacy gevoelig is? Dan kun je die in aparte kolommen zetten. Maak je een contract met een leverancier voor beheer van gegevens? Maak dan afspraken over het eigendom en overdragen van de data en metadata. Een groter data bewustzijn komt hiermee de informatiehuishouding, transparantie en duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie ten goede. Informatie kan immers direct openbaar gemaakt worden of in het geval van een informatieverzoek eenvoudiger openbaar gemaakt worden.
6 Beleg transparantie binnen je organisatie
De gemeente Haarlem heeft elke geïnventariseerde databron ondergebracht bij ten minste één ambtenaar. De gemeente Utrecht heeft als eerste Nederlandse overheid een informatiecommissaris ingesteld. Maatregelen die verantwoordelijkheden rondom transparantie beleggen binnen de eigen organisatie. Het helpt je om de organisatie aan te spreken op transparantie en om transparantie aan te jagen.
7 Haal kennis in huis
Kennis over open data, eigendom, privacy en archivering kun je organiseren. Haal expertise in huis over deze thema’s. Dit kun je ook samen met andere overheden organiseren in de vorm van kennisdeling en kennisknooppunten in de regio. Voor developers geldt het adagium ‘eat your own dog food’, dit is ook voor overheden een wijs advies. Want niets is zo leerzaam als gebruik maken van je eigen data.
8 Standaarden, standaarden en standaarden
Open data op nationaal niveau gaat de goede kant op. Op decentraal niveau heb je bijvoorbeeld met 390 gemeenten te maken, die data wel of niet beschikbaar stellen, in andere bestandsformaten, andere standaarden en andere frequenties. Dit breekt business cases om data te hergebruiken. Stel je voor dat je de locaties en bezetting van elektrische laadpalen voor auto’s wil inventariseren, het kost enorm veel tijd om deze data op te vragen bij honderden verschillende overheden, te uniformiseren en daarna actueel te houden.
Om deze barrière weg te nemen hebben ze in het Verenigd Koninkrijk een zogenaamde ‘Single Data List’ ingevoerd.4 Een lijst met bestanden die lokale overheden met de nationale overheid uitwisselt volgens een vaste standaard. Een Nederlandse ‘decentrale enkelvoudige datalijst’ kan helpen om datasets, die lokale overheden met elkaar of met andere overheden uitwisselen, aan te wijzen, te standaardiseren en centraal open te stellen.
Impuls
Bovenstaande maatregelen zullen een broodnodige impuls opleveren voor het hergebruik van open data. Het hergebruik waar de democratische en economische meerwaarde uit voortvloeit. Op deze manier kunnen we over van de fase van formele transparantie, waar informatie wel beschikbaar is, naar de fase van effectieve transparantie, waar we meerwaarde halen uit de beschikbaarheid van onze overheidsinformatie.
Tom.Kunzler@kinggemeenten.nl, Tom Kunzler is programmamanager bij de Open State Foundation
1 http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-11-872_en.htm (speech van eurocommissaris Neelie Kroes uit 2011 over data als het nieuwe goud).
2 https://openstate.eu/nl/2016/10/toekomst-verkenning-van-hergebruikoverheids-en-archiefinformatie/ (link naar het verslag van de presentatie van de Archief 2020 verkenning naar hergebruik en de link naar het rapport van de verkenning).
3 https://data.overheid.nl/data-inventarisatie (data-inventarisatie rijk) en https://utrecht.dataplatform.nl/dataset/dataset-inventarisatiegemeente-utrecht (data inventarisatie gemeente Utrecht).
4 https://www.gov.uk/government/publications/single-data-list (achtergrondinformatie over de Single Data List in het Verenigd Koninkrijk).
