Webarchivering in Nederland

Voor een grote hoeveelheid online informatie geldt dat het wenselijk, en soms zelfs noodzakelijk, is dat deze toegankelijk blijft, ook nadat die offline wordt gehaald.

Voor een grote hoeveelheid online informatie geldt dat het wenselijk, en soms zelfs noodzakelijk, is dat deze toegankelijk blijft, ook nadat die offline wordt gehaald. De redenen hiervoor zijn divers: naast cultuurhistorische gronden – collecties van culturele instellingen, ook sociale media die inzicht geven over het tijdsbeeld en waarmee actuele discussies gevoerd worden – gaat het om archiefwettelijke plichten (overheidsinformatie), wetenschappelijk onderzoek, bedrijfsbelangen en juridische en journalistieke overwegingen.

In de belangstelling
Webarchivering en het bewaren van sociale media staat steeds meer in de belangstelling. Eind 2016 publiceerde de Erfgoedinspectie een onderzoek naar de staat van archivering van overheidswebsites, met de titel ‘Webarchivering bij de centrale overheid – Het archiveren van websites en uitingen op sociale media.¹
Hoewel de overheidswebsite inmiddels het centrale contactpunt is in de communicatie tussen overheid en burgers en bedrijven (zes van de tien Nederlanders maakt gebruik van een overheidswebsite), valt er nog veel te verbeteren aan de archivering van deze websites. Dit geldt voor zowel het archiveren zelf als voor de bewustwording van de noodzaak daartoe. In het buitenland loopt het evenmin op rolletjes. Recent voorbeeld is de actie van het Internet Archive om zo veel mogelijk klimaatdata te verzamelen, gelet op de nieuwe milieupolitiek van de VS. Tegelijkertijd is de Library of Congres in de VS gestopt met het verzamelen van wereldwijde twitterberichten omdat het te tijdrovend en te kostbaar blijkt te zijn.

Naar schatting zijn er in Nederland zo’n 9 miljoen domeinnamen geregistreerd, waarvan 5,7 miljoen in het .nl-domein. Niet iedere domeinnaam is ook daadwerkelijk een website, dat is minder dan 20%. Achter slechts 1,65 miljoen van al deze geregistreerde namen zit ook daadwerkelijk een website, gelukkig zou je bijna zeggen als beheerder van cultureel erfgoed!

Ondanks alle webarchiveringsactiviteiten in Nederland en de groeiende aandacht hiervoor is naar schatting niet meer dan 0,2% hiervan gearchiveerd. Ook hier dus nog werk aan de winkel.

Niet op grote schaal
Het daadwerkelijk doen van webarchivering in Nederland wordt belemmerd doordat organisaties niet over de benodigde kennis en kunde beschikken (hoe begin je, welke tools en technieken zijn er, kun je dit uitbesteden of moet je zelf aan de slag). Daarnaast ontbreekt het in Nederland nog aan samenwerking: een gecoördineerde aanpak waarbij organisaties kennis en ervaringen uitwisselen en taken verdelen of afstemmen.

Het goede nieuws is dat er steeds meer online informatie verzameld en bewaard wordt en dat er steeds vaker samengewerkt wordt om dit in onderlinge samenhang te doen. Nederlandse gemeenten vinden de weg naar webarchiveringspartners die gemeentelijke websites archiveren en meer en meer cultureelerfgoedinstellingen zien het belang van het web als historische bron. We onderkennen het belang van webarchivering, maar het daadwerkelijk uitvoeren ervan vindt nog niet op grote schaal plaats.

Aspecten van webarchivering
Toch gebeurt er in Nederland al heel veel en is het tijd om de verschillende aspecten van webarchivering eens nader te belichten. Dit doen we in serie van vijf artikelen. Vijf artikelen die achtereenvolgens in de komende nummers van Od gepubliceerd zullen worden.

1. We beginnen bij het begin: ‘Wat is het web en waarom zouden we dit willen bewaren? Hoe doen we dat en wat is de historische context daarvan?’. In dit eerste artikel neemt Kees Teszelszky, onderzoeker bij de Koninklijke Bibliotheek, de lezers mee naar de historische context van websites en het fenomeen webarchivering (is dit eigenlijk wel de juiste term voor wat we doen?). 
2. In het tweede artikel graaft Tjarda de Haan van het Amsterdam Museum nog iets dieper en vertelt zij over het opgraven van De Digitale Stad Amsterdam, wereldwijd een van de eerste online communities in een tijd waarin de online community nog moest worden uitgevonden. Dit artikel gaat over webarcheologie, graven naar verloren websites. 
3. Artikel drie gaat over samenwerken en over van elkaar weten wat we doen. Arnoud Goos, projectleider bij Beeld en Geluid, vertelt over de ontwikkeling van een nationaal register van gearchiveerde websites en ondergetekende, programmamanager van de NCDD, over nut en noodzaak van samenwerking bij het archiveren van het Nederlandse web. Hoe pakken we dat aan en waarom doen we dit eigenlijk? En hoe verschilt dit van de aanpak van bijvoorbeeld het Internet Archive? 
4. In het vierde artikel zal de Nederlandse expertgroep Webarchivering in Nederland zichzelf voorstellen. Deze groep, waarvan de activiteiten te volgen zijn via het kennisplatform Webarchivering (zie kader), heeft zich ten doel gesteld de samenwerking in Nederland naar een hoger plan te trekken. In dit artikel wordt ook kort ingaan op de techniek die er komt kijken bij het archiveren van het web en de verschillende tools die hiervoor beschikbaar zijn. 
5. Het vijfde en laatste artikel geeft een toelichting op de handreiking Webarchivering die op dit moment door het Nationaal Archief ontwikkeld wordt.

Marce.Ras@KB.nl, Marcel Ras is programmamanager bij de Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid (NCDD)

Noot:

¹ Zie: https://www.erfgoedinspectie.nl/publicaties/rapport/2016/12/8/rapport-webarchivering