15 februari 2019

Een nieuwe impuls voor gemeentelijk open-databeleid

image for Een nieuwe impuls voor gemeentelijk open-databeleid image

Het denken over open data-ontwikkelingen is lang (en vaak nog steeds) gebaseerd op drie centrale begrippen die onderling nauw samenhangen: transparantie, participatie en innovatie. De idee is dat door data openbaar beschikbaar te stellen, nieuwe toepassingen ontwikkeld kunnen worden.

Het denken over open data-ontwikkelingen is lang (en vaak nog steeds) gebaseerd op drie centrale begrippen die onderling nauw samenhangen: transparantie, participatie en innovatie. De idee is dat door data openbaar beschikbaar te stellen, nieuwe toepassingen ontwikkeld kunnen worden.

En dat deze innovatieve oplossingen bijdragen aan een grotere transparantie, meer participatie en betere dienstverlening. Er zijn diverse goede voorbeelden, zoals OV-info, kentekeninformatie, de doorstroming op wegen, of informatie over scholen. De mooie voorbeelden verhullen dat de status van het open-databeleid bij Nederlandse gemeenten minder rooskleurig is.

Klein aantal gemeenten doet aan open data Er zijn geen exacte cijfers, maar een optimistische schatting is dat van de 355 gemeenten maximaal 10% serieus bezig is met open data(beleid). De oorzaken daarvoor zijn divers. De vele (nieuwe) taken voor een gemeente zorgen er voor dat open data geen prioriteit heeft. En de intrinsieke motivatie om data openbaar te maken om de transparantie en/of participatie te vergroten, is beperkt. Het huidige succes van open data bij gemeenten hangt nu af van de inzet van local heroes. Het is een activiteit die niet ingebed is in interne processen, op weinig support van het management kan rekenen en een lage prioriteit heeft ten opzichte van andere (verplichte) taken.

Beschikbaar ≠ bruikbaar
Bij gemeenten die wel aandacht besteden aan open data, ligt de nadruk op het (eenmalig) beschikbaar stellen van statische datasets. Het online plaatsen van een dataset zonder toelichting of uitleg betekent niet dat deze data ook gebruikt of begrepen worden. Omdat de data vaak ook per gemeente verschillen en de inhoud onvolledig, gedateerd of zonder toelichting is, vergt (her)gebruik veel tijd. Er zijn ook positieve uitzonderingen. Data die wel goed gebruikt worden, zijn bijvoorbeeld real time data met een landelijke dekking, zoals openbaar vervoersgegevens of weersinformatie.

Niet schaalbaar
Het gevolg van de beperkte beschikbaarheid en bruikbaarheid van gemeentelijke open data zorgt ervoor dat de toepassingen die tot op heden zijn ontwikkeld, beperkt blijven tot één of enkele gemeenten. De inspanningen die bedrijven moeten plegen om een oplossing schaalbaar en herbruikbaar te maken, zijn te groot. Er zijn daarom nauwelijks succesvolle toepassingen ontwikkeld met een levensvatbaar business model.

Kip-ei
De huidige open-data-aanpak leidt tot frustratie aan twee kanten. Gemeenten die hun data ontsluiten zien weinig nieuwe oplossingen en gebruikers van de data worstelen om de beschikbare data nuttig te gebruiken. Voor schaalbare oplossingen moeten alle gemeenten meedoen en ten minste dezelfde data (liefst gestandaardiseerd) ontsluiten. Maar vaak wordt die data pas ontsloten als instellingen of bedrijven actief naar die data gaan vragen, bijvoorbeeld via WOB-verzoeken. En dat is geen middel waarmee je de populariteitsprijs wint.

Naar een high value datalijst
In het licht van bovenstaande constateringen, is het initiatief van VNG-realisatie om een zogenaamde High Value datalijst1 te definiëren een stap in de goede richting. Deze lijst met 26 onderwerpen, benoemt datasets met een hoge maatschappelijke waarde waarop gemeenten zich in eerste instantie zouden moeten richten. Het resultaat is dat er dan voor deze 26 datasets een landelijke dekking ontstaat. De kansen dat instellingen en bedrijven daarmee waardevolle oplossingen ontwikkelen, neemt zodoende toe. Het is echter jammer dat twee jaar na de start van de High Valuedatalijst er weinig voortgang waarneembaar is. Naast een High Value-datalijst zijn er aanvullende maatregelen nodig om te komen tot een succesvolle aanpak van open data, zoals het meetbaar maken van de progressie.

 Open Data Monitor gemeente Twenterand

Open Data Monitor gemeente Utrecht

Voorbeeld van de Open Data Monitor Gemeenten voor de gemeente Twenterand en de gemeente Utrecht

Meetbaar maken
Door de voortgang bij gemeenten van hun open-databeleid inzichtelijk te maken, wordt duidelijk waar aanvullende actie nodig is en welke gemeenten extra ondersteuning nodig hebben. Een Open Data Monitor voor gemeenten is daarbij een handig hulpmiddel. Gebaseerd op de High Value-lijst van VNG Realisatie heeft Civity een eerste opzet gemaakt voor een open data monitor voor gemeenten2.

Met behulp van een ranking is geprobeerd een indruk te geven in hoeverre gemeenten in Nederland actief bezig zijn met het ontsluiten van de 26 datasets van de High Valuedatalijst. Er zijn acht criteria gehanteerd om alle 26 datasets te beoordelen. Deze acht criteria zijn onderverdeeld in twee hoofdcategorieën; beschikbaarheid/openheid en potentie voor (her)gebruik. Uit de eerste resultaten komt naar voren dat gemeentelijke websites voornamelijk gericht zijn op het informeren van burgers en niet op potentieel (her)gebruik van data. Dit is zichtbaar in de scores: op een enkele gemeente na, wordt minder dan de helft van het totaal aantal te behalen punten gescoord. Hieronder zijn twee voorbeelden opgenomen.

Een Open Data Monitor is niet zaligmakend. Het is een hulpmiddel om de huidige situatie in kaart te brengen en te laten zien waar mogelijkheden liggen. Het helpt ook om na tien jaar de discussie over open data niet langer te voeren op basis van gevoel, maar op basis van feiten.

En de Open Data Monitor is niet het eindpunt. Veel gemeenten zien inmiddels in dat slim gebruik van data helpt om beleid en uitvoering te verbeteren. Open data is onderdeel van een bredere datamanagementbenadering, met aandacht voor onderwerpen als regie, eigenaarschap, privacy, beveiliging, beheerprocessen en intern gebruik. Het zou mooi zijn als we over tien jaar niet meer praten over open data als op zichzelf staand onderwerp, maar als onderdeel van een volwassen gemeentelijk databeleid.


Noten

1 https://data.overheid.nl/gemeentelijke-high-value-datalijst.
2 https://lab.dataplatform.nl/odmg/.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *