De noodzaak van goed en toegankelijk archief bewijst zich telkens weer, zegt Algemene rijksarchivaris Marens Engelhard op de website van het Nationaal Archief. De vragen naar bewijs, genoegdoening, erkenning, duidelijkheid of herinterpretatie van gebeurtenissen drogen nooit op. Soms uit zich dat in onderzoek naar politieke of beleidsbeslissingen. Minstens zo vaak gaat het om gedetailleerd onderzoek waardoor persoonlijke geschiedenissen kunnen worden gereconstrueerd.
De noodzaak van goed en toegankelijk archief bewijst zich telkens weer, zegt Algemene rijksarchivaris Marens Engelhard op de website van het Nationaal Archief. De vragen naar bewijs, genoegdoening, erkenning, duidelijkheid of herinterpretatie van gebeurtenissen drogen nooit op. Soms uit zich dat in onderzoek naar politieke of beleidsbeslissingen. Minstens zo vaak gaat het om gedetailleerd onderzoek waardoor persoonlijke geschiedenissen kunnen worden gereconstrueerd.
Onderzoek wordt bijvoorbeeld gedaan door nabestaanden, die het recht hebben te weten wat er met hun familieleden is gebeurd. Of voor historisch onderzoek. Naarmate een archief meer bijzondere persoonsgegevens bevat van levende mensen, wordt het moeilijker om onbeperkt onderzoek te doen. Dat komt omdat wij wetgeving hebben die de persoonlijke levenssfeer van levende personen beschermt. Bijzondere persoonsgegevens zijn bijvoorbeeld: geloof, ras, politieke overtuiging, seksuele gerichtheid, strafrechtelijke zaken of medische gegevens. De gemakkelijke online verspreiding van data heeft die bescherming er niet makkelijker op gemaakt. Wat eenmaal online staat is naderhand wel minder makkelijk vindbaar te maken, maar echt verwijderen is praktisch onmogelijk.
Verschillende belangen
Het Nationaal Archief en andere archiefinstellingen bevinden zich soms tussen twee vuren: onderzoekers willen kunnen werken aan waarheidsvinding en geschiedschrijving. Individuen hebben er recht op dat hun bijzondere persoonsgegevens niet zomaar (online) verspreid worden. Ieder archief heeft uiteindelijk maar één doel: openbare toegankelijkheid zodat reconstructie van feiten mogelijk wordt. Hoe lastig het is wensen en belangen met elkaar te verzoenen, blijkt het sterkst bij archieven die te maken hebben met onrecht, conflict, genocide en oorlog. Het zijn altijd gevoelige thema’s en gebeurtenissen die onderwerp zijn van aandacht en herinterpretatie zoals: slavernij, de tweede wereldoorlog, genocide, dekolonisatie, jeugdzorg.
Nederlandse Rode Kruis en Joodsche Raad
Nu, 75 jaar na de bevrijding, neemt de belangstelling voor de bezettingsjaren, de holocaust, de bijzondere rechtspleging, collaboratie, verzet en de afhandeling van roof en onrecht na de oorlog, eerder toe dan af. Denk aan de onderzoeken naar de achterstallige erfpacht die werd opgelegd aan teruggekeerde joden, denk aan het onderzoek naar de inkomsten van de NS voor de deportaties of de doorlopende onderzoeken naar restitutie van roofkunst. Heel belangrijk is het omvangrijke archief van het Nederlandse Rode Kruis (1,8 kilometer kastplank), waarin ook de cartotheken van de Joodsche Raad zijn opgenomen.
Het Nationaal Archief is in 2018 door het Rode Kruis gevraagd zijn oorlogsarchief te beheren, te conserveren en beter toegankelijk te maken. Het NA neemt die taak graag op zich omdat het aansluit bij de reeds aanwezige oorlogsarchieven. Het heeft de expertise om dit archief voor de eeuwigheid veilig te stellen en voor het publiek toegankelijk te maken. Overname is ten dele een complexe archieftechnische operatie, maar het is nog veel meer een morele verplichting om alle partijen en belanghebbenden zo goed mogelijk te horen en recht doen.
De volledige bijdrage van Marens Engelhard is te lezen op de website van het Nationaal Archief.
