De moderne overheid wil inwoners en ondernemers tijdig, juist en samenhangend informeren en hen niet van het kastje naar de muur sturen. Gegevens die door willekeurig welke overheid al eerder zijn opgevraagd, worden hergebruikt. De overheid werkt samen, werkt snel, efficiënt en effectief, en kost de belastingbetaler niet meer dan nodig is. De overheid is transparant en kan haar handelen verantwoorden. Anderzijds laat de moderne overheid zich niet door fraudeurs om de tuin leiden. Zeker in het digitale tijdperk moet dat allemaal mogelijk zijn.
De moderne overheid wil inwoners en ondernemers tijdig, juist en samenhangend informeren en hen niet van het kastje naar de muur sturen. Gegevens die door willekeurig welke overheid al eerder zijn opgevraagd, worden hergebruikt. De overheid werkt samen, werkt snel, efficiënt en effectief, en kost de belastingbetaler niet meer dan nodig is. De overheid is transparant en kan haar handelen verantwoorden. Anderzijds laat de moderne overheid zich niet door fraudeurs om de tuin leiden. Zeker in het digitale tijdperk moet dat allemaal mogelijk zijn. Maar dan mag de digitale overheid niet vrijblijvend zijn en moet zij deze principes nastreven door haar eigen regels na te leven.
Samenwerking is noodzakelijk
Helaas is de huidige wet- en regelgeving met betrekking tot (digitale) overheidsinformatievoorziening en overheidsdienstverlening, deels onvolledig, onsamenhangend en verouderd. Dat geldt ook voor de uiteenlopende technologie die wordt ingezet. Standaarden ontbreken of worden niet toegepast, zelfs waar toepassing wettelijk verplicht is of ten zeerste wordt aanbevolen. Daardoor is interoperabiliteit (‘samenwerking’) beperkt mogelijk door ingewikkelde, kwetsbare en dure maatwerkkoppelingen. Softwareleveranciers spinnen er garen bij, maar de burger betaalt uiteindelijke de te hoge rekening. Het besef dat interoperabiliteit op alle niveaus noodzakelijk is, bestaat al lang. In 2002 verscheen het rapport Architectuur Elektronische Overheid, Samenhang en Samenwerking: het eerste interoperabiliteitsraamwerk voor de Nederlandse overheid dat wij nu kennen als de NORA (Nederlandse Overheid Referentie Architectuur). Sindsdien is er veel over interoperabiliteit geschreven, ook in Od.1
Wet GDI als ‘aanbouwwet’
In 2006 ondernamen toenmalig minister Alexander Pechtold en staatssecretaris Medy van der Laan een moedige poging te komen tot geleidelijke hercodificering van regel geving met betrekking tot overheidsinformatie. Zij lieten prof. Bernd van der Meulen een ‘proeve’ van een Algemene wet overheidsinformatie schrijven, bedoeld als aanbouwwet, waar eerst de Wob, daarna de Archiefwet en later nog andere wetten in zouden kunnen opgaan. De proeve werd een beproeving: journalisten en Wob-juristen lieten er geen spaan van heel. Pechtolds opvolger Guusje ter Horst trok het wetsontwerp in 2008 terug.
Intussen dijde enerzijds het wet- en regelgevingscomplex rond overheidsinformatie verder uit, onder meer met nieuwe regels uit ‘Brussel’.2 Die werden deels in bestaande wetgeving geïmplementeerd, en zagen deels als aparte wet het licht – zoals de Wet hergebruik overheidsinformatie. Anderzijds is er een aanloop genomen naar één Wet op de generieke digitale infrastructuur, de Wet GDI. Eind 2015 stelde de Tweede Kamer de uitgangspunten voor deze nieuwe wet vast. Net als de ooit beoogde Algemene wet overheidsinformatie is ook de Wet GDI onthaald als een aanbouwwet. In opeenvolgende tranches worden verschillende aspecten van de overheidsinformatiehuishouding wettelijk geregeld en krijgen de bijbehorende standaarden en voorzieningen de wettelijke basis die zij tot nog toe ontberen. Zo zou de digitale overheid steeds minder vrijblijvend en steeds meer verplichtend moeten worden.
Verdeel en heers
Maar zal dat ook werkelijk gebeuren? In Od3 is daarover al enige twijfel uitgesproken. Nu het wetsontwerp in een eerste tranche is verschenen, is die twijfel bepaald niet verdwenen. Zo loopt de op 19 december gestarte internetconsultatie, die aan de indiening van het wetsontwerp voorafgaat, nog tot april 2017.* Dan is het huidige kabinet demissionair en is het onzeker wat het met de eerste tranche van de Wet GDI zal doen. Nog onzekerder is of, en wanneer, het volgende kabinet de volgende tranches van de Wet GDI aanhangig zal maken. De eerste tranche ís al flink uitgekleed en legt feitelijk alleen een wettelijke basis onder voorzieningen voor identificatie en autorisatie – zoals het eID-stelsel. Het ontwerp heeft ook niet het karakter van een algemene wet, kaderwet of aanbouwwet. Het regelt niet het doel en de algemene beginselen zoals die in het begin van dit artikel zijn weergegeven, noch de (grond)rechten en plichten met betrekking tot overheidsinformatie en de infrastructuur. Het bereik is, ten slotte, beperkt tot overheden en (semi-) overheidsorganisaties met een bestuurstaak.
De bevoegdheden zijn in belangrijke mate gedelegeerd naar ministeriële regelingen ‘bij of krachtens’ algemene maatregelen van bestuur: een doorzichtig staaltje verdeel-enheers, of ieder-voor-zich, dat geen interoperabele eenheid zal brengen. Het wetsontwerp wijst de minister van Binnenlandse Zaken aan als ‘onze minister’, maar niet als ‘dé’ minister die gaat over de overheidsinformatievoorziening, en al helemaal niet over de budgetten die daarmee gemoeid zijn.
Het is al met al zeer de vraag, wat er onder déze Wet GDI terecht zal komen van interoperabiliteit binnen de overheid. Interoperabiliteit in de hele publieke en semi-publieke sector lijkt ver weg. Dat is nadelig voor de medeoverheden – vooral gemeenten – die steeds meer van hun taken moeten uitvoeren in samenwerking met andere, ook private maatschappelijke organisaties.
Niet de gehoopte aanzet
Deze Wet GDI blijkt ook niet de gehoopte aanzet tot hercodificatie, tot één samenhangend geheel, van alle wet- en regelgeving met betrekking tot overheidsinformatie, tot de infrastructuur die veilig toegang geeft tot deze informatie en die beschermd beheer en verspreiding van overheidsinformatie mogelijk maakt. Het is niet te vroeg – eerder al te laat of een gemiste kans – om daarmee een begin te maken. De hercodificatie van het burgerlijk wetboek nam ruim 50 jaar in beslag…
* Neem met uw organisaties deel aan de consultatie over de Wet GDI (via: https://www.internetconsultatie.nl/wetgdi). En blog hierover op Od-online of op BREED!
Jeroen@jonkersenko.nl, Jeroen Jonkers is hoofdredacteur van Od.
1 Zie de opstellen, gebundeld in Eerlijk zullen we alles delen, verkenningen naar interoperabiliteit (Forum Standaardisatie, 2008) en in Interoperabel Nederland (Forum Standaardisatie, 2011); zie ook de artikelreeks in Od, 2012.
2 Zie voor een overzicht ‘Digitaal op weg naar 2020’, in Od, 2015, nr. 6.
3 ‘De digitale overheid is niet vrijblijvend’, Od, 2016 nr. 1.
