Al sinds 1978
Actieve openbaarheid is niet nieuw. In de Wet openbaarheid van bestuur staat sinds 1978 in artikel 2: “Een bestuursorgaan verstrekt bij de uitvoering van zijn taak (…) informatie (…) en gaat daarbij uit van het algemeen belang van openbaarheid van informatie.” En in artikel 8 staat: “Het bestuursorgaan dat het rechtstreeks aangaat, verschaft uit eigen beweging informatie over het beleid, de voorbereiding en de uitvoering daaronder begrepen, zodra dat in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering.”
Al sinds 1978
Actieve openbaarheid is niet nieuw. In de Wet openbaarheid van bestuur staat sinds 1978 in artikel 2: “Een bestuursorgaan verstrekt bij de uitvoering van zijn taak (…) informatie (…) en gaat daarbij uit van het algemeen belang van openbaarheid van informatie.” En in artikel 8 staat: “Het bestuursorgaan dat het rechtstreeks aangaat, verschaft uit eigen beweging informatie over het beleid, de voorbereiding en de uitvoering daaronder begrepen, zodra dat in het belang is van een goede en democratische bestuursvoering.”
De Europese Commissie bracht in 1999 het Groenboek Overheidsinformatie: een essentiële hulpbron voor Europa uit, de basis voor de Richtlijn hergebruik en commerciële exploitatie van overheidsinformatie (COM(2003)119 def). De Nederlandse regering toonde zich “ (…) buitengewoon verheugd over de aandacht die de commissie hiermee vestigt op het vraagstuk van de beschikbaarheid van overheidsinformatie. Het Groenboek biedt niet alleen uitzicht op de verdere ontwikkeling van de informatiemaatschappij, maar sluit ook goed aan op de ontwikkeling van het beleid terzake, zoals dit in Nederland is ingezet met de nota Naar toegankelijkheid van overheidsinformatie van juni 1997.”
In de Wob gaat het om actieve openbaarmaking in het maatschappelijk belang; in het Groenboek en de Richtlijn hergebruik stond aanvankelijk het economische belang voorop. De Wob en de Richtlijn zijn in de afgelopen jaren herhaaldelijk herzien. Steeds meer is het accent komen te liggen op actieve openbaarmaking en verstrekking van (digitale) informatie om niet, of hooguit tegen niet meer dan de marginale verstrekkingskosten. Althans: op papier.
Barrières
Dat wordt bevestigd in het in januari 2011 verschenen TNO-rapport Open Overheid over het steeds meer actief openbaar maken van overheidsinformatie (open data, in ruwe gestructureerde vorm en machine leesbaar). In het onderzoek worden het beleid en de ervaringen in zes landen gegeven, en worden er lessen getrokken voor mogelijke beleidsactiviteiten in Nederland. Vrij vertaald biedt het rapport een basis voor beleidsinitiatieven in de richting van actief openbaar maken van ‘open data’. In 2011 is daar nog geen beleid voor in Nederland. Aanleidingen voor actieve openbaarheid zijn het stimuleren van de kenniseconomie en innovatie. De doelen zijn gebaseerd op drie pijlers: transparantie, participatie en samenwerking. Een belangrijke drijfveer is de druk vanuit de markt om informatie vrij te geven, gestimuleerd door politiek leiderschap en door de druk vanuit technologiegoeroes.
De belangrijkste barrières zijn de overheidscultuur, het verlies van opbrengsten aan datalicenties, de grote uitdagingen op het terrein van vindbaarheid/gebruikersvriendelijkheid en de afstemming van lokale, regionale en nationale bronnen. De ervaring is dat eenduidige metadatasets voor data nog ontbreken. Hoewel evaluatieraamwerken ontbreken, treden effecten op het terrein van economie (innovatiekansen), publieke dienstverlening en vertrouwen in de overheid op. De toekomst richt zich op het stimuleren van overheid en ambtenaren, en er zijn twaalf aanbevelingen op het terrein van beleid.
Wenkend perspectief
In het Wetsvoorstel open overheid (Woo), dat in de ijskast lijkt geraakt, wordt een informatiecommissaris aangesteld. Maar geldt er een openbaar register en zijn er sancties tot een gevangenisstraf aan toe, als het proces van openbaarmaking opzettelijk wordt verhinderd door het onjuist vernietigen of zoekmaken van documenten?
In een blog stelt Ingmar Koch hier enkele relevante vraagstukken over, zoals:
- De plicht tot actieve openbaarheid geldt niet voor overgebrachte archieven.
- Hoe staat het met waardering en vernietiging?
- Over de praktische werking: komt de inkomende, interne en verzonden documentregistratie wel in het register, maar de webbehandeling niet.
- Worden, naast de elektronisch leesbare vorm, ook de metadata (wetsvoorstel) of metagegevens (archiefwet) beschikbaar gesteld? En:
- De reikwijdte van de Woo is optioneel voor organisaties die afhankelijk zijn van de overheid.
VHIC legt helder uit dat de werkingssfeer van de Woo zich ook uitstrekt tot onder andere de Raad van State, de Ombudsman en de koepelorganisaties VNG, UvW en IPO, en ook op organisaties met semi-publieke taken – door een Algemene maatregel van Bestuur van toepassing te verklaren op deze organisaties. Een gouden kans voor informatiebeheerders om het beheer van databestanden en het register te beheren en meer zichtbaar te worden.
Hoe dan ook is de Woo een interessant wetsvoorstel, met een wenkend perspectief voor wie de informatie op orde en duurzame toegankelijkheid stevig in voorbereiding heeft. De wet ligt in de ijskast, de cultuurverandering zal zich Wu Wei (hoe wee, who/we) vanzelf voltrekken. Het is een vernieuwing die doorgaat en die de informatieprofessional in staat stelt de informatiehuishouding te verbeteren.
Kanttekeningen
Rondom de Woo en de wijziging van de Wob worden kritische kanttekeningen gemaakt:
- De Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (Vewin) stelt dat zij in verband met haar vitale functie voor de watervoorziening niet onder de Woo zou moeten vallen.
- Journalisten verzoeken de Woo op korte termijn in te voeren. Zij willen dat dat eerst gebeurt en dat pas daarna de inperking van de WOB wordt ingevoerd, ter voorkoming van misbruik; dit onder gelijktijdige verkorting van de behandeltermijnen en het opheffen van de weigeringsgrond ‘interne beleidsopvattingen’.
- Directielid Kees Jan de Vet van de VNG juicht actieve openbaarmaking toe, mits de wet wordt bijgesteld. Het mag niet tot extra kosten leiden – beetje jammer, weg kans ‘zichtbaarheid’ en professionalisering van informatie op orde; het aantal Wob-verzoeken zal door meer actieve openbaarmaking naar verwachting kleiner worden.
Informatierevolutie
In de tussenstand Digitale Overheid 2017 wordt gemikt op goede, betrouwbare en goedkope digitale dienstverlening. BZK en EZ voeren de campagne: Nederland digitaliseert.
Welbeschouwd staan we voor een informatierevolutie binnen het informatietijdperk. De digitale overheid heeft ons inziens een brutalere aanpak en een radicaal andere informatiehuishouding van diezelfde overheid nodig. De informatiehuishouding binnen de organisatie (horizontaal collegiaal en verticaal ambtelijk/bestuurlijk) en vooral tussen overheden (keteninformatisering) moet in één keer op de schop. Van buiten naar binnen: gericht op het gelijktijdig actief openbaar maken van de beslisregels en het inregelen van informatiebeveiliging, privacy en duurzame toegankelijkheid, waarin zelfparticiperende en informatievaardige (volwassen) burgers en bedrijven hun zaken regelen.
Bronnen
- TNO: Open Overheid – Internationale beleidsanalyse en aanbevelingen voor Nederlands beleid: https://www.tno.nl/content.cfm?context=thema&content=prop_publicatie&laag1=892&laag2=920&laag3=122&item_id=784
- VHIC: digitaal en zaakgericht werken: http://www.vhic.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=747
- Ingmar bladert en schrijft: Wet Open Overheid – zeg maar de nieuwe Wob: http://ingmarbladertenschrijft.blogspot.nl/2013/12/wet-open-overheid-zeg-maar-de-nieuwe-wob.html
- Initiatiefwetsvoorstel Wet open overheid – Standpunten Vewin: http://www.vewin.nl/standpunten/paginas/Initiatiefwetsvoorstel_Wet_open_overheid_56.aspx
- VNG: Wet open overheid schiet door: http://www.vngmagazine.nl/nieuws/16608/vng-wet-open-overheid-schiet-door
- NVJ nieuws: rondetafelgesprek: http://www.nvj.nl/nieuws/rondetafelgesprek-wet-open-overheid
- Kamerbrief tussenstand Digitale Overheid 2017: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/06/23/kamerbrief-over-de-tussenstand-digitale-overheid/kamerbrief-over-de-tussenstand-digitale-overheid.pdf
kees.duijvelaar@gmail.com, Kees Duijvelaar is redactielid van Od
aplat@hermes-am.nl, André Plat is redactielid van Od
