Sinds de inwerkingtreding van de AVG (definitief in mei 2018) lijkt het alsof overheden zich meer bewust zijn van gegevensbescherming en privacyschending. Die aandacht is wel erg selectief. Ja, ieder bestuursorgaan heeft inmiddels een min of meer werkende anonimiseringstool. Want als er informatie moet worden gepubliceerd, passief of actief, dan moeten de persoonsgegevens wel “gelakt” worden. Bij aanbestedingstrajecten voor nieuwe informatiesystemen wordt privacy ook steeds meer meegenomen in het eisenpakket.
Toch schendt de Nederlandse overheid op grote schaal nog steeds de rechten van burgers op het gebied van privacy. Zo schrijft Follow the Money (FTM) op 6 maart: ‘Nederland schendt de wet door burgers stiekem te profileren. Dat weten we niet door een schuldbekentenis van diezelfde overheid, maar door een rechterlijke uitspraak van het Europees hof van eind 2023. Er lijkt wel toenemende bewustwording op rijksniveau. Zo schrijven staatssecretarissen Van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) en De Vries (Toeslagen Douane) dat zij twijfels hebben over de rechtmatigheid van dit profileren. Met profilering worden al jouw kenmerken, gezinssituatie, inkomen, leeftijd, woonplek, afkomst, in een profiel gegoten. Vervolgens wordt op dat profiel een risicoscore geplakt. Is deze hoog, dan kan het zijn dat je geen uitkering krijgt of bijvoorbeeld dat je een voorlopige stop krijgt op terugbetaling van btw. Profilering is een ding, het niet weten dat je als burger geprofileerd bent is ernstiger.
Hoe kan het dat de overheid zich na de toeslagenaffaire nog bezighoudt met dit soort praktijken? FTM interviewt Fatma Çapkurt, universitair docent aan de Universiteit Leiden, die momenteel promoveert op de doorwerking van de privacywet op de bestuurswet. Zij stelt dat we het zicht ‘op die systemen’ (waarin informatie wordt opgeslagen, verzameld en geanalyseerd) kwijt zijn. Hoe gaan we dit soort schendingen van de grondrechten van de burger nu voorkomen in de toekomst?
Laten we eerst beginnen met het loslaten van de illusie dat we alles met goede software en nieuwe systemen kunnen oplossen. Dienstverlening is niet per se gebaat bij de aanschaf van een nieuwe vakapplicatie of het toepassen van een algoritme. Een inwoner wil gewoon geholpen worden, wil gehoord worden en laat daar het uitgangspunt voor goede dienstverlening zitten. Mooi dat processen geautomatiseerd kunnen worden, maar iemand die even met je mee kan kijken met de aanvraag voor een vergunning of die je helpt met het indienen van een Woo-verzoek is belangrijker. In dat opzicht is de dejuridificering van de contactfunctionaris in de Woo een mooie eerste stap.
Laten we weer eerst denken aan de inwoner, ondernemer en journalist als we weer eens willen automatiseren. Is dat wat zij ook nodig hebben, of kunnen we dit menselijker oplossen? Daar zit die andere bestuurscultuur en daar zit een overheid in dienst van de burger.
*Deze prikkel verscheen oorspronkelijk in Od 35: Buitenland
Beeld: Pexels
