In zijn brief aan de Tweede Kamer van 14 februari 2011 presenteerde minister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties namens het kabinet het uitgebreide uitvoeringsprogramma Compacte Rijksdienst. Met dit programma moet in 2015 een deel van de in het regeerakkoord vastgelegde bezuinigingen van € 6,14 miljard op het hele overheidsapparaat worden gerealiseerd. Het programma kent drie actielijnen:
In zijn brief aan de Tweede Kamer van 14 februari 2011 presenteerde minister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties namens het kabinet het uitgebreide uitvoeringsprogramma Compacte Rijksdienst. Met dit programma moet in 2015 een deel van de in het regeerakkoord vastgelegde bezuinigingen van € 6,14 miljard op het hele overheidsapparaat worden gerealiseerd. Het programma kent drie actielijnen:
- verdere opbouw van een rijksbrede infrastructuur voor de ondersteunende bedrijfsvoering;
- concentratie van de ondersteunende bedrijfsvoering bij de kerndepartementen;
- clustering van uitvoerings- en toezichtorganisaties.
Binnen de actielijnen worden zestien projecten gestart. Het uitvoeringsprogramma doet op onderdelen denken aan het actieplan dat in de Verenigde Staten is gestart.1 Het aantal datacenters van de rijksoverheid wordt van ruim zestig, teruggebracht tot vier of vijf en waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van cloud computing – minister Donner noemde dat in zijn toelichting aan de Tweede Kamer luchtigjes ‘wolken rijden’. Maar het is ernst: de compacte overheid is geen luchtkasteel. Zij moet de departementen en de toezichts- en uitvoeringsorganisaties (samen goed voor 150.000 fte’s) in staat stellen de bezuinigingen, waarvoor zij reeds op hun begrotingen zijn gekort, te realiseren.
Het programma is een wapen in de strijd tegen de verkokerde overheid en steunt het streven naar een overheid die opereert als eenheid, die de burger niet van het kastje naar de muur stuurt en die flexibel en slagvaardig kan inspelen op veranderingen in de samenleving. De verschillende projecten sturen op normstelling, harmonisatie en standaardisatie van (vooral ondersteunende) processen, en ontdubbeling en bundeling van gelijksoortige processen in shared service centers, die waar mogelijk van cloud computing gebruik maken. De operatie omvat en bouwt voort op projecten die al in gang zijn gezet, zoals P-Direct en Doc-Direct.2
 Model voor samenwerking (bron: KING) |
Op loopafstand
Onder de actielijn ‘rijksbrede infrastructuur voor de ondersteunende bedrijfsvoering’ vallen vijf projecten, die de rijksdiensten – letterlijk – dichter bij elkaar brengen: de loopafstand tussen de verschillende locaties van de departementen, geconcentreerd rond station Den Haag Centraal, mag niet meer dan tien minuten bedragen. De concentratie van kantoorlocaties is een van de vijf projecten. Voor elke rijksambtenaar is er straks 0,7 werkplek, want méér is door de introductie van Het Nieuwe Werken niet nodig. Generieke voorzieningen als vergaderruimten, bibliotheek, archief, gebouwbeheer en beveiliging – alles wat onder facilitair beheer valt – wordt geconcentreerd in clusters van gebouwen. Uiteraard worden de werkplekken aangesloten op één ICT-infrastructuur, waarin vier of vijf datacenters worden opgenomen. Om dit te verwezenlijken wordt de positie van de departementale Chief Information Officers (CIO’s) versterkt. Het personeelsbeleid wordt geconcentreerd: het Rijk treedt op als één werkgever, met één CAO.3 Inkoop, onder de verantwoordelijkheid van de Chief Procurement Officers, wordt geconcentreerd bij een beperkt aantal categoriale inkooppunten – nu kopen 350 inkooppunten nog hun spullen in bij 68.000 leveranciers.
Vier projecten vallen onder de actielijn ‘concentratie bedrijfsvoering bij de kerndepartementen’, vergelijkbaar met de projecten die onder de vorige actielijn vallen, maar dan toegespitst op de implementatie bij de kerndepartementen en de nauw verbonden uitvoeringsorganisaties, waarvoor in Den Haag ongeveer 27.000 ambtenaren werken.
Tenslotte worden, onder de derde actielijn, diverse uitvoerings- en toezichtfuncties geclusterd: de rijksincasso, de backoffice subsidies, inkomensvoorzieningen voor de burger (belastingen, toeslagen, studiefinanciering, volksver zekeringen), ontwikkeling en beheer van vastgoed, inspectiediensten (met een relatie naar de Regionale Uitvoerings Diensten, de RUD’s) en rijksinspecties. Al deze bundeling van taken is ondenkbaar zonder vereenvoudiging en standaardisatie, harmonisatie en integratie van processen, waarbij slimme inzet van – eveneens gestandaardiseerde – ICT-bouwstenen en informatievoorzieningen een belangrijke factor is.
Het zijn vooral de ondersteunende rijksdiensten en processen die worden geconcentreerd en opgeschaald. Ook de documentaire informatiedienstverlening valt er onder. Een grote uitdaging aan Doc-Direct.
Gemeentelijke samenwerking
Het kabinet zal de andere overheden geen bestuurlijke opschaling opleggen, maar hen wel stimuleren samen te werken en processen op te schalen. Het Rijk geeft met het uitvoeringsprogramma Compacte Overheid, een goed voorbeeld. Bij gemeenten neemt het aantal samenwerkingsverbanden hand over hand toe. Vrijwel alle gemeenten werken op enkele of vele terreinen met andere gemeenten samen in regionale en bovenregionale verbanden. De samenwerking varieert van gelegenheidsinkoopcombinaties tot shared service centers waar gestandaardiseerde backofficeprocessen gezamenlijk worden uitgevoerd. Het Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeenten – KING – werkt aan de voor normalisatie en opschaling noodzakelijke standaarden en aan samenwerkingsmodellen. KING onderkent dat voor verschillende processen een verschillende schaal optimaal is. De gemeente zal directe controle willen houden over processen die dichtbij de burger moeten worden uitgevoerd; voor processen die samen met ketenpartners of met andere autoriteiten worden uitgevoerd – denk aan de Wabo en de Regionale Uitvoerings Diensten – is het gewenst dat deze kunnen aansluiten op de midoffice van de gemeente. Routinematige, veelvoorkomende processen die overal op dezelfde voorgeschreven wijze moeten worden uitgevoerd, lenen zich het meest voor grootschalige uitvoering. De visie van KING op samenwerking is in het bijgaande model weergegeven. Wat daarin opvalt, is dat ook in het model van KING het ICT-landschap sterk wordt vereenvoudigd en gestandaardiseerd; wat uit het model niet blijkt, maar wat wel degelijk de bedoeling is, is dat cloud computing serieus wordt onderzocht en waar mogelijk wordt ingezet.
Samenwerking en opschaling van ondersteunende processen bij de Haagse rijksdienst is anders van aard en orde dan de opschaling van de primaire processen van gemeenten. 418 gemeenten zijn over het land verspreid en kunnen niet fysiek in één gebouwencomplex worden ondergebracht. De noodzaak van standaardisatie en concentratie is nog meer gelegen in het streven naar betere dienstverlening aan de burger. De grote overeenkomst tussen de plannen van KING en het programma Compacte Overheid is, dat er substantiële bezuinigingen mee te realiseren zijn.
1 Obama’s ICT-beleid, Od februari 2011.
2 Doc-Direct van start!, Od januari 2011.
3 Vooralsnog vallen defensie, politie en rechterlijke macht hier buiten.
