De kans dat je als inspecteur een zeldzaam en verrassend archiefstuk ontdekt, is vrijwel nihil. Maar toen mij werd gevraagd naar mijn ultieme archiefervaring, twijfelde ik geen moment. Het betreft geen vondst van een eeuwenoude obligatie, maar een archiefcalamiteit van zeldzame omvang.
De kans dat je als inspecteur een zeldzaam en verrassend archiefstuk ontdekt, is vrijwel nihil. Maar toen mij werd gevraagd naar mijn ultieme archiefervaring, twijfelde ik geen moment. Het betreft geen vondst van een eeuwenoude obligatie, maar een archiefcalamiteit van zeldzame omvang.
Ik was net enkele maanden begonnen als provinciaal archiefinspecteur toen in oktober 2002 de archiefbewaarplaats van het streekarchivariaat in Wijk bij Duurstede vol water liep. Het ging niet om een voorzichtig lekkende ruimte na een fikse herfstbui, maar om een archiefbewaarplaats met zo’n twaalfhonderd strekkende meter historisch archief. Het water klotste bijna twee meter hoog tegen de wanden en de archiefstukken dreven in het rond.
Precies dertien jaar geleden schreef Ria van der Eerden, archivaris in Wijk bij Duurstede, in het decembernummer van dit blad hoe haar werkweek er tijdens die bewuste dagen uitzag. Een week met gebeurtenissen die je als archivaris of archiefinspecteur vooraf niet kunt verzonnen. Bij het schrijven van dit stukje vertelde Ria mij dat de ramp in Wijk ook nu nog voor haar met stip bovenaan staat. Niet zo gek als je bedenkt dat de nasleep van die calamiteit tot op de dag van vandaag doorgaat. De afronding van de restauratie van de verdronken archieven is nu gelukkig in zicht.
De eerste bereddering van de archieven zal ik nooit vergeten. Samen met veel anderen stond ik met kaplaarzen aan kleddernatte archiefdozen naar buiten te sjouwen, op weg naar het dichtstbijzijnde vriesveem. Ondertussen belde ik met archivarissen in het land om een plaats te vinden voor de schaarse meters droog gebleven archief. En met de restauratieafdeling van het Catharijneconvent over wat te doen met een kletsnat geworden bijzonder houtpaneel uit een kerk dat met een familiearchief was meegekomen.
Deze grote calamiteit bleek al snel na de eerste damage control zeer bruikbaar voor mijn inspectiewerk én nuttig om bestuurlijke aandacht te krijgen voor de veiligheid van archieven. Bij de bouwplannen voor archiefbewaarplaatsen wees de inspectie voorheen altijd op de waterdichtheid en goed werkende sloten van kluisdeuren. Wat bleek: het water in de archiefkelder in Wijk stond zo hoog dat de cijfersloten van de kluisdeuren niet meer functioneerden. De duikers (ja, duikers!) van de brandweer kregen de deuren niet geopend. Bij de discussie over aansprakelijkheid die achteraf met de verzekeraar ontstond, werd die waterdichtheid van de kluisdeuren een issue. Wat is het geval: het predicaat waterdicht blijkt niet op te gaan als water met volle kracht de kelder in wordt gepompt, zoals in Wijk gebeurde door een defecte grondwaterpomp. De aandacht voor het opstellen van gemeentelijke calamiteitenplannen was gewekt en met het voorbeeld van Wijk kon ik beter uitleggen aan de brandweer dat het historisch archief in hun gemeentehuis niet zomaar oud papier is, waar in geval van ontruiming niets mee hoeft te gebeuren. Al deze ervaringen kwamen uiteindelijk samen in het congres dat we in 2005 organiseerden over archiefcalamiteiten.
Bij het zien van de recente beelden van het gutsende water in het VU Medisch Centrum, kwam deze archiefervaring ineens weer scherp op mijn netvlies. Een echte once in a lifetime experience. Gelukkig maar.
Irmgard Broos, archiefinspecteur van de provincies Utrecht en Flevoland.
