Het oorspronkelijke wetsvoorstel is in april 2016 door de Tweede Kamer aangenomen, waarna de Eerste Kamer de behandeling heeft opgeschort om ruimte te geven voor nader onderzoek naar de impact van de wet voor overheden. Er zijn diverse onderzoeken uitgevoerd om na te gaan wat de impact van de wet is. Op basis van het oorspronkelijke wetsvoorstel was de algemene conclusie dat de invoering van de wet miljarden zou kosten. Naar aanleiding daarvan is een aantal wijzigingen doorgevoerd en is de nieuwe versie begin 2019 opnieuw ter behandeling ingediend.
Het oorspronkelijke wetsvoorstel is in april 2016 door de Tweede Kamer aangenomen, waarna de Eerste Kamer de behandeling heeft opgeschort om ruimte te geven voor nader onderzoek naar de impact van de wet voor overheden. Er zijn diverse onderzoeken uitgevoerd om na te gaan wat de impact van de wet is. Op basis van het oorspronkelijke wetsvoorstel was de algemene conclusie dat de invoering van de wet miljarden zou kosten. Naar aanleiding daarvan is een aantal wijzigingen doorgevoerd en is de nieuwe versie begin 2019 opnieuw ter behandeling ingediend. Ter voorbereiding van de behandeling van de wet in de Tweede Kamer worden uitvoeringstoetsen uitgevoerd en wordt onderzoek gedaan naar de financiële consequenties. Het kabinet zal de Kamer over de uitkomsten informeren, waarna de behandeling in Tweede en Eerste Kamer kan plaatsvinden.
De Wet open overheid is de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (WOB). De WOB maakt het mogelijk dat de overheid op verzoek informatie aan burgers verstrekt. Deze mogelijkheid blijft ook onder de WOO bestaan. De WOO bevat echter nieuwe verplichtingen die twee hoofdonderwerpen betreffen: het actief openbaar maken van documenten in elf informatiecategorieën en het op orde brengen van de informatiehuishouding van bestuursorganen.
|
Elf verplichte categorieën |
Actief openbaar maken
Het actief openbaar maken houdt in dat documenten in de elf informatiecategorieën binnen veertien dagen nadat ze de status definitief hebben gekregen gepubliceerd moeten worden op internet. Deze verplichting gaat bijvoorbeeld gelden voor de vergaderstukken van de gemeenteraad, convenanten die gemeenten afsluiten, uitgevoerde onderzoeken en subsidiebeschikkingen. De wet zal stapsgewijs worden ingevoerd, na vijf jaar dient de overheid volledig aan de verplichting van actief openbaar maken te voldoen.
Verder verplicht de WOO alle overheidsorganisaties om hun informatiehuishouding op orde te brengen. De bepaling uit de Archiefwet dat gemeenten documenten in een goede, geordende en toegankelijke staat bewaard moeten houden, wordt herhaald in de WOO. De initiatiefnemers willen met de WOO een impuls geven aan het oplossen van problemen die op deze terreinen spelen. De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties dient een meerjarenplan naar de Tweede Kamer te sturen waarin de aanpak per bestuurslaag wordt beschreven. Een dergelijk plan wordt opgesteld voor zowel de rijksoverheid, de provincies, waterschappen als de gemeenten. Voor de gemeenten wordt het plan opgesteld door de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten).
De wet schrijft tevens voor dat er een Adviescommissie wordt ingesteld die de voortgang van de uitvoering van de meerjarenplannen volgt en zo nodig voorstellen doet voor aanpassing ervan wanneer de gestelde doelen niet gehaald dreigen te worden. Met het op orde brengen van de informatiehuishouding zal een aanzienlijke doorlooptijd gemoeid zijn. De memorie van toelichting noemt een mogelijke termijn van acht jaar.
Proeftuinen
Als voorbereiding op de aankomende wet heeft de VNG zogenoemde ‘proeftuinen’ opgezet. Daarin werken een kleine zeventig gemeenten aan een zestal onderwerpen. Het doel is om ervaringen op te doen en deze in 2020 actief te delen met andere gemeenten.
De zes proeftuinen zijn:
Actieve openbaarmaking
Op de elf categorieën wordt de overheid verplicht om de documenten actief te openbaren. Het is aan de gemeente aan welke categorie ze aandacht geeft. Hierbij zal onder andere aandacht geschonken worden aan organisatorische aspecten, werkprocessen en technische mogelijkheden.
Aansluiten bij Platform Openbare Overheidsinformatie (PLOOI) van het Kennis- en Exploitatiecentrum voor Officiële Overheidspublicaties (KOOP)
De organisatie KOOP biedt gemeenten de mogelijkheid om aan te sluiten bij het gebruik van PLOOI. Het betreft een platform om de verschillende documenten op te publiceren. Het is een vrije keuze om hier gebruik van te maken. Bij de Meetup WOO in het voorjaar van 2019 gaf 80% van de aanwezigen aan graag gebruik te maken van de mogelijkheden van PLOOI. In deze proeftuin wordt antwoord gegeven op de vraag wat je als gemeente moet doen om aan te kunnen sluiten op PLOOI.
Vervroegde overbrenging in de praktijk
Een andere manier om toegankelijkheid te stimuleren is om niet de huidige wettelijke termijn van twintig jaar te hanteren, maar vervroegd archief over te dragen aan de lokale of regionale archiefinstelling. Waar moet je extra op letten om hier vorm aan te geven en hoe kan je stimuleren dat archieven eerder overgedragen worden?
Inpassen applicaties openbaarmaking binnen de gemeentelijke architectuur
De gemeentelijke informatie- en applicatielandschappen zijn sterk in beweging. Aan de ene kant zijn er de ontwikkelingen rondom Common Ground: hergebruik in plaats van kopiëren van gegevens, en samen in plaats van ieder voor zich (laten) ontwikkelen. Dienstverleningsvraagstukken en wetten als de AVG en WOO brengen ook (nieuwe) wensen en verplichtingen met zich mee. Daaraan kunnen we binnen de huidige gemeentelijke architectuurkaders niet goed voldoen. Eind 2018 is daarom begonnen met de invulling van het Gemeentelijk Gegevenslandschap. Bovendien is een voorstel gepubliceerd voor vernieuwing van de architectuur voor informatie- en archiefbeheer, met daarbij speciale aandacht voor openbaarheid. Maar hoe vertalen we deze ideeën naar de praktijk? Dat wordt samen met een van de architecten van VNG Realisatie uitgezocht.
Duurzame toegankelijkheid en openbaarheid met ‘archiving by design’ of ‘open by design’
Het klinkt zo logisch: informatie uit een werkproces duurzaam en meteen toegankelijk maken, zonder dure maatregelen achteraf. De gedachte achter de ‘design’-filosofie is dat je bij het ontwerpen van de informatiesystemen die het werkproces ondersteunen al rekening kan houden met de duurzame toegankelijkheid. In samenwerking met het Nationaal Archief gaan we op zoek naar concrete stappen om dit concept in de praktijk te beproeven.
Informatiehuishouding op orde
In hoofdstuk 6 van de Wet open overheid wordt geborgd dat de digitale informatiehuishouding van de overheid op orde wordt gebracht, om zo randvoorwaarden te scheppen voor een goede uitvoering van de WOO. In de memorie van toelichting staat: ‘Een van de problemen bij de uitvoering van de Wob, maar ook op andere terreinen, is dat bestuursorganen niet altijd weten welke informatie er is en deze niet snel tot hun beschikking hebben. Daardoor neemt de beslissing op verzoeken om informatie soms meer tijd en inspanning in beslag dan nodig (en wettelijk is toegestaan). Ook de naleving van reeds bestaande verplichtingen tot actieve openbaarmaking blijft achter, zolang overheden hun werkprocessen en informatiesystemen daarop onvoldoende inrichten.’
Het doel van de proeftuin is gezamenlijk aan de slag te gaan om de informatiehuishouding in brede zin op orde te brengen en hierbij concrete stappen te benoemen waarmee alle gemeenten aan de slag kunnen. In deze proeftuin wordt gezamenlijk opgetrokken met de projectleider van het project ‘Digitale archieven op orde’.
De verwachting is dat in de loop van 2020 de resultaten worden gepresenteerd. Te zijner tijd zal ook in Od hier aandacht aan besteed worden.
Jeroen Jonkers
Projectleider proeftuinen Wet open overheid bij de VNG
