KB en Nationaal Archief: twee nationale instellingen, de een voor kranten en publicaties (en handschriften) en de ander voor archieven, beeldmateriaal enzovoort. Samen zijn ze er onder meer voor de wetenschapper en de recht- en bewijszoekende burger en samen digitaliseren ze er heel wat op los.
KB en Nationaal Archief: twee nationale instellingen, de een voor kranten en publicaties (en handschriften) en de ander voor archieven, beeldmateriaal enzovoort. Samen zijn ze er onder meer voor de wetenschapper en de recht- en bewijszoekende burger en samen digitaliseren ze er heel wat op los.
Argumenten
De gemeenschappelijke uitdagingen maken een fusie wenselijk. Eén organisatie geeft een betere uitgangspositie in zowel nationaal, Europees als internationaal verband op het gebied van bibliotheken en archieven, en voor het aangaan van strategische allianties voor bijvoorbeeld (niet-)commercieel hergebruik van digitale data.
De fusie zal geen inhoudelijke gevolgen hebben voor de mede in deze kaders vastgestelde speerpunten, zoals de shared services functie voor semi-statische digitale archieven van de (rijks)overheid en het depot van de Nederlandse publicaties (print en digitaal), maar zal wel tot betere uitvoering hiervan leiden. De vigerende regimes met betrekking tot selectie, overbrenging en openbaarheid van overheidsarchieven en het wettelijk zorgdragerschap van alle overheidsorganen blijven onaangetast.
De KB (1800) en het Nationaal Archief (1802) werkten de afgelopen jaren al samen, bijvoorbeeld in het project Metamorfoze, een programma tot behoud van het papieren erfgoed. Ook delen de instellingen al jaren een gemeenschappelijke tentoonstellingsruimte ‘De Verdieping van Nederland’.
De staatssecretaris probeert alvast allerlei kritiek te ondervangen, maar de positie en verantwoordelijkheden van de Algemeen Rijksarchivaris (denk aan selectie, openbaarheid, wet- en regelgeving) is van wezenlijk belang. Nu zijn er nog twee directeuren, Bas Savenije (KB) en Martin Berendse (NA), maar wie garandeert dat dat zo blijft? Wie weet zit er na een paar jaar een echte, eh, manager, één die niets van boeken en niets van archieven weet. Bas Savenije in het Historisch Nieuwsblad (2012, nr. 1): “Een meerhoofdige directie ligt voor de hand en twee is niet altijd een handig aantal. Ik verwacht dus eerder drie directieleden.” Twee inhoudelijke directeuren en toch een, eh, manager?
Zijn beide partijen echt gelijkwaardig? In Canada, het voorbeeld wordt in de brief genoemd, is er van een gelukkig huwelijk (2004) tussen Nationale Bibliotheek en Nationaal Archief geen sprake, maar wie weet gaat het bij ons straks anders. Trouwens een wat merkwaardige redenering om een beslissing op zo’n uitzonderlijk voorbeeld te baseren. Er zijn veel meer voorbeelden van landen waar de aparte entiteiten NA en NB (KB voor de in aantal steeds schaarser wordende monarchieën) prima naast elkaar floreren.
Maar goed, belangrijker zijn de inhoudelijke argumenten. Die liggen in de veronderstelde kracht van schaalvergroting en de convergerende kennis en expertise (archief wordt digitaal, boeken worden digitaal, dus is er alleen nog kennis nodig van digitaal bewaren). Is de werkelijkheid zo simpel? Voor politici misschien wel. Lees voor wat kritische kanttekeningen bij dit argument eens de blog van Ingmar Koch (http://ingmarbladertenschrijft.blogspot.com/2012/01/fusie-van-de-kb-en-hetna.html), al is zijn benadering begrijpelijkerwijs voornamelijk vanuit archiefperspectief ingegeven.
Synergie?
De Koninklijke Bibliotheek is in omvang ongeveer vier maal zo groot als het Nationaal Archief. De eensgezinde positieve geluiden van Berendse en Savenije klinken hierdoor voor de archiefgeïnteresseerden toch wel een beetje als de muis en de olifant die over een brug lopen, waarbij de muis opmerkt: “Wat stampen we lekker, hè.” Synergie kan natuurlijk prima ontstaan, ook als beide partners niet van gelijke omvang zijn, maar noem het dan toch gewoon overname, geen fusie. Zeker bij het NA gaat het straks zo voelen, dat geef ik u op een briefje.
Ook een overname kan natuurlijk prima werken (nee, ik ga geen flauwe voorbeelden geven uit Canada), maar het lijkt me niet iets waar de bestuurlijke aandacht naar uit zal gaan de komende anderhalf jaar. Als je een samengaan van organisaties wil en vervolgens beide organisaties anderhalf jaar de tijd gunt om dit voor te bereiden (fusiedatum is 1 juli 2013), dan kan iedereen die een beetje weet hoe het in het Haagse toegaat op zijn vingers uittellen dat er anderhalf jaar weinig aan deskundigheidsontwikkeling en internationale positionering gedaan gaat worden. “Hoeveel divisies heeft die Berendse?”, zou Stalin zich afvragen, want politieke macht komt toch nog steeds uit de loop van een geweer. Met andere woorden: er gaat weinig energie in inhoudelijke zaken zitten de komende tijd. Da’s wel jammer, want daar is natuurlijk alle reden voor met alle ontwikkelingen. Om nog maar te zwijgen van wat er nog op de plank ligt: de KB heeft minder dan de helft van het aantal bezoekers als de Finse Nationale Bibliotheek blijkt uit de zelfevaluatie van de KB. Als we bedenken dat Finland ruim 5 miljoen inwoners heeft en Nederland 16,5 miljoen, dan hebben de Finnen zeven maal zoveel bezoek als de KB.1 Nog wel iets te doen op het gebied van maatschappelijke relevantie, lijkt me zo. Aan de andere kant is er van de doelstelling ‘fungeren als kenniscentrum’ voor het vakgebied van het Nationaal Archief natuurlijk ook niets terecht gekomen.2 Dus op het gebied van things-to-do is er eigenlijk best sprake van synergie, in die zin dat samenvoeging van de uitdagingen van beide organisaties groter is dan de blote optelling van hun uitdagingen. En dan het proces zo organiseren dat er voor deze uitdagingen geen bestuurlijke aandacht zal zijn de komende anderhalf jaar. Politieke logica.
Snijden
Ik wil met u, lezer, nog wel een weddenschap aangaan. Mijn voorspelling is dat de staatssecretaris bij de opstelling van de begroting 2014 fors zal gaan snijden in het budget van de nieuwe combinatie. Hij zal daarvoor als argument gebruiken dat er synergie en schaalvoordelen uit de fusie zijn gekomen die grotere efficiëntie tot gevolg hebben, zodat met minder middelen hetzelfde gedaan kan worden. En als hij daarmee dan bedoelt: hetzelfde gedaan kan worden als in de periode januari 2012 – juni 2013 heeft hij waarschijnlijk nog gelijk ook…
We gaan zien wat er gebeurt. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen die ons vak een warm hart toedraagt, hoopt dat ik het bij het verkeerde eind heb. Ik schaar mezelf onder deze wanhopige hopers. Daarom wil ik graag een bijdrage aan de samensmelting leveren, namelijk door het suggereren van een naam voor de nieuwe organisatie: KABNA. Alle echte Hagenezen zullen deze naam ten volle doorgronden.3
1 Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands, Self-Evaluation Document 2005-2011.
2 Visiedocument 2008 – 2013.
3 Marnix Rueb – Kap Nâh! ISBN: 90 803877 2 X.
