23 juli 2018

De waarde van open data

image for De waarde van open data image

De kans is groot dat u vandaag open data gebruikt heeft. Bij het aanzetten van een navigatiesysteem, door op Buienradar te kijken of u droog overkomt, of tijdens het opzoeken van de handigste routes voor het openbaar vervoer. Open data zijn overal om ons heen.

De kans is groot dat u vandaag open data gebruikt heeft. Bij het aanzetten van een navigatiesysteem, door op Buienradar te kijken of u droog overkomt, of tijdens het opzoeken van de handigste routes voor het openbaar vervoer. Open data zijn overal om ons heen.

Publieke waarde(n) van open data onderzocht
De Nederlandse School voor het Openbaar Bestuur (NSOB) deed in 2015 onderzoek naar de publieke waarde van open data.1 De NSOB maakt daarbij onderscheid tussen vier typen waarden: democratisch-bestuurlijke waarde, maatschappelijke, economische en systemische waarde. Het onderscheid dat zij maken in soorten waarden, is bruikbaar om meer inzicht te krijgen in wat open data opleveren.

Open data toegepast
Een andere manier om de waarde van open data te laten zien, is door te kijken naar de toepassing ervan. Dat is ook een van de doelen van de Stuiveling Open Data Award, kortweg SODA: laten zien wat er mogelijk is met open data, en het gebruik ervan stimuleren.2 Deze award wordt in 2018 voor de derde keer uitgereikt en is vernoemd naar de vorige president van de Algemene Rekenkamer, Saskia J. Stuiveling. De SODA werd in 2015 in het leven geroepen toen zij afscheid nam als president van de Algemene Rekenkamer.

Over SODA
De SODA staat open voor iedereen die een toepassing heeft gemaakt waarbij open data van een Nederlandse publieke organisatie gebruikt worden, zoals een website, app of visualisatie. Natuurlijk mag er gecombineerd worden met andere soorten (open) data. Zowel bestaande toepassingen als nieuwe ideeën maken kans, wel moet het minimaal een werkend prototype zijn. Publieke en private organisaties zijn welkom om mee te doen. Zowel bedrijven en startups, als overheidsorganisaties en maatschappelijke organisaties maken kans op de award.

Stuiveling was een warm pleitbezorger van open data. Zo stelde zij: “Alle informatie die de overheid heeft, is van de mensen. Zij moeten er zelf mee aan de slag kunnen.” Dat er mooie dingen ontstaan als die mogelijkheid er is, blijkt uit onderstaande voorbeelden, die telkens gekoppeld zijn aan de waarde van open data zoals de NSOB die omschrijft. Alle voorbeelden die genoemd worden, namen deel aan de eerste of tweede editie van de SODA.

Democratisch-bestuurlijke waarde: meer inzicht in overheidsuitgaven en bestuurlijke processen
Bij democratisch-bestuurlijke waarde wordt open data ingezet om de werking van de democratie te verbeteren. Daarbij gaat het om waarde in de relatie tussen overheid en samenleving, tussen burger en bestuur. Open data kunnen daaraan een bijdrage leveren door het versterken van transparantie, directe democratie en verantwoording.

Een voorbeeld van een toepassing die democratisch-bestuurlijke waarde toevoegt, is Openspending van de Open State Foundation. De website openspending.nl geeft inzage in de huishoudboekjes van gemeenten, provincies, waterschappen en gemeenschappelijke regelingen. Daardoor kunnen burgers per overheid de begroting vergelijken met de daadwerkelijke uitgaven en de uitgaven van verschillende overheden met elkaar vergelijken, op een manier die toegankelijk en gebruiksvriendelijk is.

In de categorie democratisch bestuurlijke waarde zijn er tal van andere website en apps die het gemakkelijker maken om politieke besluitvorming te volgen. Zo biedt Waar- Overheid eenvoudig inzicht in wat er in stukken van de gemeenteraad gezegd wordt over jouw wijk. En neem bijvoorbeeld HaagseFeiten, een website waarbij parlementaire informatie overzichtelijk geordend en gemakkelijk te doorzoeken is. Ze bieden daarbij een gratis basisabonnement en betaalde opties bij meer functionaliteit. Dat is meteen een mooi bruggetje naar de volgende waarde.

Economische waarde: het stimuleren van bedrijvigheid en innovatie
Met behulp van open data wordt ook economische waarde gecreëerd. Bedrijven en startups kunnen producten of diensten leveren waarvan open data de grondstof zijn, door slim in te spelen op de wensen van gebruikers en open data te combineren binnen innovatieve toepassingen. Ook benutten bedrijven open data om bestaande online diensten te verrijken, kijk alleen al naar de grote hoeveelheid open data die Google gebruikt voor Google Maps.

Een voorbeeld van een organisatie die economische waarde weet te generen met behulp van open data is GreenHome, voorheen Bleeve. Met hun HuisScan wonnen zij de eerste Stuiveling Open Data Award. De HuisScan geeft woningeigenaren snel en eenvoudig inzicht in de beste energiebesparende maatregelen voor hun specifieke woning, op basis van open data. De toepassing kwam als beste uit de bus door de innovatieve combinatie van verschillende open data-bronnen, zoals CBS data, de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Op basis daarvan bepaalt de HuisScan het type woning van een gebruiker, zijn verwachte gemiddelde energieverbruik en de potentie van de woning voor zonnepanelen.

Al deze data worden opgehaald op basis van postcode en huisnummer van de woningeigenaar. In combinatie met gegevens die de woningeigenaar zelf invult, wordt een beeld van de woning opgebouwd. Hierdoor kunnen woningeigenaren gemakkelijk en laagdrempelig zien hoe ze hun huis effectief kunnen verduurzamen. Los van de voordelen die een duurzame woning biedt voor het individu heeft dit ook een positieve maatschappelijke impact.

Naast de winst die het bedrijven op kan leveren, levert deze bedrijvigheid ook winst op voor de samenleving. Bijvoorbeeld via belastinginkomsten en toenemende werkgelegenheid. Hoewel de cijfers hierover uiteenlopen, lijkt er consensus over te bestaan dat open data in dit opzicht renderen.

Maatschappelijke waarde door transparantie in de zorg
De derde categorie publieke waarde van open data is maatschappelijke waarde. Hierbij versterken burgers en hun maatschappelijke organisaties hun waarde voor leden en de samenleving door middel van open data.

Een voorbeeld van maatschappelijke waarde door het gebruik van open data is de website ‘Wat kost mijn zorg?’ van de Consumentenbond. Met deze tool kunnen mensen zien wat de kosten zijn van medische behandelingen bij verschillende ziekenhuizen en verzekeraars. Daarnaast kunnen gebruikers via de ‘verzameltool’ bijdragen aan transparantie van ziekenhuistarieven. De toepassing draagt hiermee bij aan meer transparantie in de zorg en meer bewustzijn over prijzen bij consumenten. ‘Wat kost mijn zorg?’ stelt burgers in staat zinvolle vragen te stellen, en betere keuzes te maken. ‘Wat kost mijn zorg?’ is winnaar van de tweede Stuiveling Open Data Award.

Systemische waarde: meerwaarde voor de samenleving als geheel
De vierde en laatste categorie maatschappelijke waarde die de NSOB onderscheidt, is systemische waarde: meerwaarde op het overkoepelende niveau van de gehele samenleving. Deze waarde heeft betrekking op de maatschappelijke dynamiek die ontstaat dankzij open data. Hierdoor wordt het mogelijk voor andere partijen dan de overheid om zich in de productie van publieke waarde te mengen en ontstaan nieuwe vormen van samenwerken. Het publieke domein wordt er interactiever door. Categorieën open data die dit mede mogelijk maken, zijn onder andere open geo-data en open OV-data.

Een voorbeeld daarvan is GoOV, een app voor de smartphone die zorgt voor begeleiding van mensen met een verstandelijke of cognitieve beperking die moeite hebben met zelfstandig reizen, en wel met het openbaar vervoer willen reizen. Met GoOV kunnen zij veilig en zelfstandig het OV gebruiken.

Meerwaarde en meer waarden
In praktijk zie je heel vaak dat meerdere waarden in combinatie met elkaar zichtbaar zijn, zoals ook bij bovenstaande voorbeelden het geval is. Bovendien merken overheidsorganisaties dat het beschikbaar stellen van open data hen zélf ook veel oplevert: meer aandacht voor de kwaliteit van data, een betere vindbaarheid en de mogelijkheid om gebruik te maken van de open data van andere overheidsorganisaties.

In 2017 onderzocht de TU Delft de maatschappelijke kosten en baten van open data, waaruit blijkt dat open data in algemene zin meer opleveren dan ze kosten. Complicerende factor daarbij is dat de kosten en baten van open overheidsdata niet altijd direct op dezelfde plek terechtkomen: overheidsorganisaties maken kosten en leveren inspanningen.

Dat levert bovengenoemde voordelen op, maar stelt vooral ook anderen in staat de waarde van deze data te verzilveren. Dat is allesbehalve problematisch: bovenstaande voorbeelden laten zien dat de waarde die met open data behaald wordt, vrijwel altijd publieke waarde vertegenwoordigt.

Marieke.Schenk@minbzk.nl, Marieke Schenk is eindverantwoordelijk coördinator van het Leer- en Expertisepunt Open Overheid.


Noten

* De auteur schreef dit artikel op persoonlijke titel.

1 De Publieke Waarde(n) van Open Data, NSOB (2015).

2 Vanuit het Leer- en Expertisepunt Open Overheid (LEOO) – onderdeel van ICTU en in opdracht werkend van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties – organiseerde de auteur de eerste twee edities van de Stuiveling Open Data Award.

Meer informatie 
openspending.nl 
greenhome.nl/huisscan
www.consumentenbond.nl/acties/wat-kost-mijn-zorg
www.go-ov.nl
https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3Ab34165f8-7a62-431f-8b20-6120cafc6ae8

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *