Digitaal op weg naar 2020 (1)

Tegenover het recht van inwoners en ondernemers op elektronisch zaken doen, staat de plicht voor de overheid hen digitaal te bedienen. De Digicommissaris coördineert de ontwikkeling en implementatie van de daarvoor noodzakelijke Generieke Digitale Infrastructuur (GDI). De wetgever werkt de komende jaren een omvangrijke agenda af, die onder de GDI-voorzieningen een wettelijke basis legt. Gemeenten benutten de komende jaren de GDI en de wettelijke ruimte voor innovatie van dienstverlening en informatievoorziening om hun Digitale Agenda 2020 uit te voeren.

Tegenover het recht van inwoners en ondernemers op elektronisch zaken doen, staat de plicht voor de overheid hen digitaal te bedienen. De Digicommissaris coördineert de ontwikkeling en implementatie van de daarvoor noodzakelijke Generieke Digitale Infrastructuur (GDI). De wetgever werkt de komende jaren een omvangrijke agenda af, die onder de GDI-voorzieningen een wettelijke basis legt. Gemeenten benutten de komende jaren de GDI en de wettelijke ruimte voor innovatie van dienstverlening en informatievoorziening om hun Digitale Agenda 2020 uit te voeren. Dat gaat gebeuren volgens een nieuwe manier van samenwerken in VNG-verband.

Dit eerste artikel gaat over de overheidsbrede infrastructurele en wettelijke basis voor de digitale overheid in het algemeen, en over de invulling die gemeenten daar met de eigen Digitale Agenda 2020 aan willen geven. In een tweede artikel wordt ingegaan op enkele specifieke aspecten: digitale duurzaamheid (het programma Archief 2020), informatieveiligheid en versterking van de lokale democratie met digitale middelen.

Overheidsbrede digitale dienstverlening 2017
Volgens dit plan coördineert de Digicommissaris de doorontwikkeling, de implementatie en het gebruik van de generieke digitale infrastructuur (GDI). De uitgangspunten, voortgekomen uit eerdere programma’s – met name iNUP, de implementatieagenda dienstverlening en e-overheid – zijn daarbij nog steeds:

• De vraag van burgers, bedrijven en andere organisaties staat centraal.
• Zij moeten hun zaken met de overheid snel, zeker en veilig kunnen regelen.
• De overheid werkt als één overheid (no wrong doorprincipe).
• Informatie wordt eenmalig uitgevraagd en meervoudig gebruikt.
• De overheid is transparant en aanspreekbaar.
• De dienstverlening van de overheid is kostenefficiënt.

De scope reikt tot en met 2017, met een doorkijk naar 2020. Drie ‘plateaus’ van digitale dienstverlening worden onderscheiden:

1. ‘Informatie digitaal’ – Informatie met betrekking tot ‘zaken doen met de overheid’ is online toegankelijk via de overheidsbrede portalen Overheid.nl en Ondernemersplein.nl.
2. ‘Transactie digitaal’ – Steeds meer zaken kunnen digitaal worden gedaan via overheidsbrede, en domeinspecifieke portalen.
3. ‘Eén toegankelijke digitale overheid’ – Eenvoudige toegang tot dienstverlening in integrale digitale ketens.

In 2020 moet het eindplateau zijn bereikt: de situatie waarin inwoners en ondernemers zelf de regie voeren over hun gegevens en over hun zaken met de overheid vanuit Mijn- Overheid, resp. het Ondernemingsdossier.
De Digicommissaris stuurt (aan) op het algemene gebruik van de genoemde en andere voorzieningen als de twaalf basisregistraties, berichtenboxen, en van identificatie- en autorisatiemiddelen als DigiD, eHerkenning en andere publieke en private middelen in het e-ID-stelsel, Samenwerkende Catalogi, Gemeenschappelijke Voorziening voor Officiële Publicaties, websites die voldoen aan de Webrichtlijnen en internationale normen voor toegankelijkheid, intelligente, voor-ingevulde webformulieren, elektronische facturen, (keten)transacties en attenderingen gekoppeld aan life-events… en meer.

Het wettelijk kader
Onder enkele van de GDI-voorzieningen en standaarden ligt nog geen wettelijke basis. Er staat een wetgevingsprogramma op stapel dat daar gefaseerd in gaat voorzien. Het moet samenhang en stroomlijning aanbrengen in de nu nog verbrokkelde wet- en regelgeving. Het zal rechten, plichten en bevoegdheden regelen, zoals de bevoegdheid tot het verplichten van het gebruik van standaardvoorzieningen. Het raakt aan verscheidene specifieke wetten. De belangrijkste aanpassingen en uitbreidingen betreffen de Algemene wet bestuursrecht, respectievelijk de Wet generieke digitale infrastructuur. Ook andere wetten zullen de komende jaren ingrijpende veranderingen ondergaan.

Een overzicht:

• Wijziging van de Algemene wet bestuursrecht
  De Awb legt de basis voor digitaal berichtenverkeer en digitale transacties tussen overheid en burgers en bedrijven. Bij wijziging van de Awb komt tegenover het recht op ‘digitaal zaken doen’ voor de burger, voor de overheid de plicht te staan digitale berichten en aanvragen te kunnen ontvangen. In afdeling 2.3 van de Awb wordt geregeld tot welke zorgvuldigheid de overheid daarbij gehouden is.
• Wet generieke digitale infrastructuur
  De WGDI is een zogenoemde aanbouwwet. In de eerste tranche zullen de bestaande voorzieningen van de GDI worden geregeld, zoals Overheid.nl, MijnOverheid.nl met onder andere de Berichtenbox voor burgers, Ondernemersplein, de Berichtenbox voor bedrijven en DigiD. De verplichting voor bestuursorganen om aan te sluiten op dergelijke voorzieningen en deze te gebruiken, wordt in deze wet geregeld en gefaseerd ingevoerd.
• Wet hergebruik van overheidsinformatie
  Met dit voorstel moeten archieven, musea en (universiteits) bibliotheken meewerken aan het hergebruik van overheidsinformatie. Ook moet een verzoek om hergebruik altijd, behalve als er sprake is van een uitzonderingssituatie, worden ingewilligd. Digitale informatie moet voortaan in een open en machineleesbaarformaat aangeboden worden. De hoogte van een eventuele vergoeding voor het beschikbaar stellen van de informatie mag niet hoger zijn dan de daadwerkelijke kosten. (Organisaties die kostendekkend moeten werken, zoals het Kadaster, de Rijksdienst voor het Wegverkeer en de Kamer van Koophandel mogen wel hogere tarieven vragen.)
• Wijziging van de Bekendmakingswet
  De wijziging regelt het digitaal toegankelijk maken van kennisgevingen en bekendmakingen van de overheid voor burgers en bedrijven. Overheden publiceren alle kennisgevingen en bekendmakingen in de Staatscourant, het gemeenteblad, provinciaal blad, waterschapsblad of blad van een gemeenschappelijke regeling. Deze publicaties zijn via verplicht gebruik van de daarvoor aan te wijzen voorziening (de GVOP, de Gemeenschappelijke Voorziening Officiële Publicaties) op één weblocatie te raadplegen. Voor publiceren en bekendmaken van algemeen verbindende voorschriften is de CVDR (de Centrale Voorziening Decentrale Regelgeving) al als verplichte voorziening aangewezen.
• EU-richtlijn toegankelijkheid overheidswebsites
  Het doel van deze richtlijn is de harmonisatie van de (wettelijke) normen voor toegankelijkheid van overheidswebsites in de afzonderlijke lidstaten, waaronder Nederland. Internationaal gelden hiervoor de Web Content Accessibility Guidelines 2.0 en verder het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.
• Algemene verordening gegevensbescherming; EU-privacyverordening; Wet bescherming persoonsgegevens
  Met deze hervorming van de gegevensbescherming moeten burgers meer controle over hun persoonsgegevens krijgen. Zo krijgen zij ‘het recht om vergeten te worden’. Wanneer persoonlijke gegevens in verkeerde handen vallen kan de verantwoordelijke instantie zwaar worden beboet. In Nederland krijgt het College bescherming persoonsgegevens ruimere bevoegdheden, ook om sancties op te leggen.

En verder staan nog wijzigingen en uitbreidingen op de agenda, die ook op enigerlei wijze noodzakelijk zijn voor digitale dienstverlening:

• Grondwetswijziging artikel 13: modernisering van het huidige brief-, telefoon en telegraafgeheim.
• Wetgeving eID-stelsel en publiek eID-middelen: deze wetgeving regelt het nieuwe eID-stelsel waarmee burgers en bedrijven zich op een hoog betrouwbaarheidsniveau kunnen identificeren.
• Wet voorkoming misbruik Wet openbaarheid van bestuur: dit wetsvoorstel wil misbruik van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) voorkomen door de Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen niet langer van toepassing te laten zijn op de Wob.
• Wet open overheid: dit initiatief wetsvoorstel van de Tweede Kamerleden Voortman en Schouw bevat regels voor de toegankelijkheid van informatie van publiek belang en is mede te zien als een alternatief voor de huidige Wob.
• Europese verordening eID en Europese elektronische identiteiten: deze Europese wet zorgt ervoor dat burgers en bedrijven hun nationale elektronische identiteit (DigiD; eHerkenning) ook kunnen gebruiken voor toegang tot digitale overheidsdiensten in andere EU-landen.
• Wet elektronisch berichtenverkeer belastingdienst: dit wetsvoorstel brengt wijziging in de Algemene wet inzake rijksbelastingen om elektronisch berichtenverkeer te kunnen verplichten. Het loopt daarmee vooruit op wijziging van de Awb en op de Wet GDI.
• Wetgeving modernisering rechtspraak: in het kader van het programma Kwaliteit En Innovatie (KEI) is wetgeving voorbereid die vereenvoudiging en digitalisering in het burgerlijk en bestuurlijk procesrecht mogelijk maakt. KEI leidt of heeft al geleid tot aanpassingen in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en de Awb.
• Verkenning kaderwet gegevensuitwisseling fraude: deze beoogde kaderwet moet juridische belemmeringen wegnemen om gegevens uit te kunnen wisselen om fraude te voorkomen en te bestrijden, uiteraard met inachtneming van de privacy en transparantie voor de burger.
• Omgevingswet: de in vele honderden wetsartikelen, regelingen en besluiten versnipperde regelgeving met betrekking tot de ruimtelijke ordening wordt in één overzichtelijke wet gebundeld en gestroomlijnd. De impact van de Omgevingswet is zeer groot. De informatievoorziening in het ruimtelijke domein zal ingrijpend moeten veranderen, zoals dat ook nodig was in het sociale domein als gevolg van de decentralisaties.
• Verbetering vergunningverlening, toezicht en handhaving van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht: het voorstel verplicht provincies en gemeenten om bij AMvB aangewezen taken en bevoegdheden die specifieke deskundigheid vergen of een bovenlokale dimensie hebben, te mandateren naar regionale uitvoeringsdiensten (RUD’s). Ook beoogt het voorstel de samenwerking en informatie-uitwisseling tussen provincies, gemeenten, waterschappen, RUD’s, Openbaar Ministerie en politie te verbeteren.
• Wet basisregistratie ondergrond (BRO), Wet basisregistratie lonen, arbeids- en uitkeringsverhoudingen (BLAU): deze wetsvoorstellen regelen twee basisregistraties: de BRO regelt de basisregistratie met geologische gegevens, gegevens over ondergrondse constructies en gebruiksrechten in relatie tot de ondergrond, en de BLAU de basisregistratie met gegevens over lonen en uitkeringen.
• Wijziging van de Handelsregisterwet 2007, het Burgerlijk Wetboek en de Wet op de formeel buitenlandse vennootschappen: de wijzigingen zijn nodig om het digitaal deponeren van de jaarrekening sneller, makkelijker, veiliger en efficiënter te maken. Bij AMvB zal daarvoor de standaardmaatregel SBR (Standard Business Reporting) worden aangewezen.
• Uitvoeringswet Europese verordening elektronische identiteiten en vertrouwensdiensten: voor vertrouwensdiensten (elektronische handtekeningen, zegels en tijdstempels, en diensten voor aangetekende bezorging en websitecertificaten) is een uitvoeringswet nodig die de verordening in het Nederlands recht inpast. De uitvoeringswet wijzigt op onderdelen de Telecommunicatiewet, de Awb, het BW, de Wbp en verscheidene andere wetten. De verordening maakt grensoverschrijdend gebruik van elektronische identiteiten en vertrouwensdiensten mogelijk.
• Europese ontwikkelingen handelsregister

Gemeentelijke Digitale Agenda 2020
De gemeenten, allemaal lid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), namen op de algemene ledenvergadering van juni 2015 vrijwel unaniem de Digitale Agenda 2020 (DA2020) aan. Waar de plannen van de Digicommissaris een algemeen kader scheppen, vult de DA2020 deze bottom-up in met projecten die uit de gemeentelijke praktijk voortkomen, ingekaderd in een gemeentelijke ambitie en uit te voeren in intensieve samenwerking tussen gemeenten en de VNG.

De ambitie is om open en transparant in de participatiesamenleving te staan, te werken als één efficiënte overheid, en ‘massaal digitaal en maatwerk lokaal’ mogelijk te maken. Gemeenten hebben daarmee een keuze gemaakt: voor de (financiële) voordelen van efficiënt samenwerken aan digitale dienstverlening, de informatiesamenleving en e-overheid, het vergroten van het innovatievermogen van het gemeentelijke veld, stroomlijning van gemeentelijke processen, sterkere beïnvloeding van het rijk en een impuls in het opdrachtgeverschap richting softwareleveranciers.
‘Informatie’ is daarbij de drievoudige cruciale factor. Informatie geeft kracht aan bewegingen in maatschappij, wetenschap, technologie en internationale betrekkingen, informatie is faciliterend om (keten)processen in verschillende sectoren te verbeteren en informatie biedt een basisinfrastructuur voor dienstverlening.

DA2020 is een voortschrijdende agenda. De VNG ondersteunt gemeenten bij het zelf opzetten en uitvoeren van collectieve projecten. Via de Pilotstarter, een online platform op de VNG-website, kunnen gemeenten hun pilots op het gebied van informatievoorziening delen met andere gemeenten. Op basis van de volgende vastgestelde criteria wordt beoordeeld welke pilots door alle gemeenten opgepakt worden:

• Het initiatief past binnen de ambities van DA2020.
• Het initiatief wordt (ook financieel) gedragen door een aantal gemeenten.
• Het resultaat – inrichting van een (keten)proces, een standaard, een nieuwe voorziening of toepassing (bijvoorbeeld een ‘app’) – moet ‘opschaalbaar’ zijn naar, en gedeeld kunnen worden met andere, c.q. alle gemeenten.
• Het initiatief volgt bestaande GDI-standaarden en -voorzieningen.

Met het besluit van de ALV om de DA2020 te starten is direct een aantal projecten van start gegaan. Deze zijn onder meer gericht op het standaardiseren van dienstverleningsprocessen (zoals het uitgeven van rijbewijzen, parkeervergunningen) en informatievoorziening en -deling in het sociale domein.
Op dit moment worden de volgende projecten uitgevoerd en gefaciliteerd door de VNG:

1. Gemeentelijke telecommunicatie
2. Digitale dienstverlening aan begrafenisondernemers
3. Informatievoorziening voor zzp’ers
4. Ontwikkeling van één gezamenlijk verhuisproces
5. Herontwerp werkproces verstrekking rijbewijzen
6. Versterken gemeentelijk opdrachtgeverschap, standaardisatie en verwerving van ICT

In het vervolgartikel wordt ingegaan op informatieveiligheid in het algemeen, en in het bijzonder op de uitvoering van de resolutie Informatieveiligheid, randvoorwaarde voor de professionele gemeente, die gemeenten – ook vrijwel unaniem – hebben aangenomen op de algemene ledenvergadering van de VNG in november 2013.
Verder staan we ook stil bij het programma Archief 2020, dat de overheid moet beschermen tegen digitale dementie, en de Agenda lokale democratie.

koen.wortmann@vng.nl, Koen Wortmann is beleidsmedewerker bij het Expertisecentrum Informatiebeleid binnen de VNG.
kees.duijvelaar@vng.nl, Kees Duijvelaar is beleidsmedewerker bij het Expertisecentrum Informatiebeleid binnen de VNG.