 Marieke Schenk |
Dat er nog veel stappen nodig zijn om actieve openbaarheid te bereiken, blijkt onder meer uit onderzoek van de Raad voor het Openbaar Bestuur, de Nationale Ombudsman en de Algemene Rekenkamer, en uit de vele gesprekken die we vanuit het Expertisepunt Open Overheid in het land voeren.
Marieke Schenk |
Dat er nog veel stappen nodig zijn om actieve openbaarheid te bereiken, blijkt onder meer uit onderzoek van de Raad voor het Openbaar Bestuur, de Nationale Ombudsman en de Algemene Rekenkamer, en uit de vele gesprekken die we vanuit het Expertisepunt Open Overheid in het land voeren.
Een eindeloze lijst
Je kunt je afvragen waarom een principe dat in de wet verankerd is, toch niet op grote schaal wordt nageleefd. In de praktijk blijken de redenen die hiervoor genoemd worden legio: “De relatie tussen openbaarheid en vertrouwen is niet aangetoond”, “We hebben nu eenmaal geen open cultuur”, “We hebben onvoldoende tijd, geld en expertise”, “We weten nog niet wat we weggeven, anderen kunnen er mee aan de haal gaan. Ook terroristen”, “Als we meer actief openbaar maken, ziet de burger door de bomen het bos niet meer”, “We weten niet goed wat de samenleving voor informatie wenst”. De lijst is eindeloos.
Natuurlijk zijn er ook organisaties die wel aan de slag gaan met actieve openbaarheid. Zij maken er letterlijk en figuurlijk werk van. Ook de motieven om met actieve openbaarheid aan de slag te gaan lopen uiteen: het hoort bij goed bestuur en is belangrijk voor onze democratie, de informatierelatie tussen overheid en burger moet horizontaler, het levert een innovatief en betrouwbaar imago op, het voorkomt onnodige juridisering van informatieverstrekking en het wordt als kans aangegrepen om de eigen werk- en digitaliseringsprocessen eens grondig onder de loep te nemen. Gelukkig is ook deze lijst eindeloos.
Open by design
Wat in praktijk blijkt, is dat de effecten van actieve openbaarheid omgeven zijn door aannames. En soms lijken structurele barrières, zoals een gebrek aan tijd en geld, te worden aangewend terwijl culturele barrières het werkelijke probleem zijn. We moeten voorkomen dat we praktische oplossingen bedenken voor culturele barrières. Tegelijkertijd is de ‘harde’ ICT- en informatiemanagementkant van even groot belang. En dat valt lang niet altijd mee: actieve openbaarheid ‘past’ nog niet altijd in de oude werkwijze en systemen.
Wel is duidelijk dat organisaties die aan de slag gaan, naast de nodige obstakels ook voordelen van actieve openbaarheid ervaren. Soms anders dan ze van te voren verwacht hadden. De kwaliteit van gegevens verbetert, de informatiehuishouding komt meer op orde en in het geval van open data ontstaan nieuwe, innovatieve toepassingen, om er een aantal te noemen.
Welke effecten actieve openbaarheid op de lange termijn precies zal hebben is nog deels onbekend. Net als hoe we dit op een goede, integrale manier kunnen inrichten door middel van oplossingen die open by design zijn, maar ook rekening houden met zaken als auteursrechten en privacy. Dat is niet altijd makkelijk en het is soms zoeken naar de juiste manier om dit te doen. Maar de samenleving wordt opener en deelt meer, en vraagt de overheid hetzelfde te doen.
| Oproep: actieve openbaarheid in praktijk Het Expertisepunt Open Overheid is benieuwd naar hoe organisaties aan actieve openbaarheid werken en wat anderen daarvan kunnen leren. In het kader van kennis- en ervaringsdeling, zijn we op zoek naar meer voorbeelden van actieve openbaarheid in de praktijk. Wat werkt wel, wat werkt niet? Wat levert actieve openbaarheid op en tegen welke dilemma’s loop je aan als je ermee aan de slag gaat? We horen het graag! Reacties kunt u per e-mail sturen naar marieke.schenk@ictu.nl Het Expertisepunt Open Overheid, gevestigd bij ICTU, brengt de vraagstukken in kaart die leven binnen de diverse thema’s van open overheid. Ook ontwikkelen we handreikingen, initiëren en begeleiden we experimenten en organiseren we kennis- en ervaringsdeling. |
Nieuwe manieren
Zoals Obama onlangs tijdens zijn speech bij een Open Government Partnership-bijeenkomst aangaf toen hij sprak over open overheid, is dit niet altijd comfortabel. Maar uiteindelijk maakt het overheden sterker en succesvoller. Tijdens diezelfde speech gaf Obama aan dat perfect practices niet bestaan: we moeten nieuwe manieren vinden om van elkaar te leren.
Van groot belang hierbij is dat de veelheid aan beroepsgroepen die met het thema bezig zijn, van jurist tot programmeur en van beleidsmaker tot archivaris, hierin verbinding met elkaar zoeken en samenwerkingen aangaan. En dat niet alleen: we moeten contexten creëren waarbinnen overheid en gebruikers vanuit de samenleving, interactie met elkaar kunnen aangaan.
Want actieve openbaarheid vraagt om een open aanpak. Zodat bijvoorbeeld burgers en bedrijven uiteindelijk goed geïnformeerd, actief kunnen meedenken over oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.
M.Schenk@pblq.nl, Marieke Schenk is informatiemanagement trainee bij PBLQ HEC, vanwaaruit zij nu als projectleider bij het Expertisepunt Open Overheid werkt.
