Het is allemaal begonnen met de kredietcrisis en de daarbij zicht bare economische neergang. De overheid in al haar geledingen moet het wat zuiniger aan doen. Dat geldt uiteraard ook voor de waterschappen. Tegelijkertijd zijn er geluiden in de maatschappij die stellen dat een waterschap een overbodige bestuurslaag zou zijn. Die geluiden getuigen van weinig kennis over de kwaliteit en de taken van waterschappen. Waterschappen blijken zelfs, bijvoorbeeld voor de Verenigde Staten, een exportproduct te zijn. Daarenboven zijn ze als bestuurslaag vastgelegd (vastgeklonken?) in de grond wet.
Het is allemaal begonnen met de kredietcrisis en de daarbij zicht bare economische neergang. De overheid in al haar geledingen moet het wat zuiniger aan doen. Dat geldt uiteraard ook voor de waterschappen. Tegelijkertijd zijn er geluiden in de maatschappij die stellen dat een waterschap een overbodige bestuurslaag zou zijn. Die geluiden getuigen van weinig kennis over de kwaliteit en de taken van waterschappen. Waterschappen blijken zelfs, bijvoorbeeld voor de Verenigde Staten, een exportproduct te zijn. Daarenboven zijn ze als bestuurslaag vastgelegd (vastgeklonken?) in de grond wet. Bedrijfseconomisch gezien zou opheffen slechts een relatieve bezuiniging opleveren, die niet opweegt tegen mogelijkheden van de hierna volgende effectiviteits- en efficiëntieplannen.
Samenhangend pakket
Die plannen zijn geïnitieerd door de brief van de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat aan de Unie van Waterschappen om voorstellen te doen die moeten leiden tot een verlichting van de rijksbegroting van honderd miljoen euro. Een flinke opgave voor de Unie en tegelijk een mooie uitdaging om te komen tot efficiënt en duurzaam waterbeheer tegen lagere kosten voor burger en bedrijf. Dat water beheer houdt onder andere de uitdaging in het land klimaatbestendig te houden, wat behoorlijke investeringen in infrastructuur en kennis noodzaakt. De waterschappen blijven garant staan voor een veilig Nederland met droge voeten én voldoende schoon water. Toch is de vraag van de staatssecretaris om dat functioneel, doelmatig en kostenbeperkend te doen.
De Unie heeft de staatssecretaris daarop een mooi samenhangend pakket van oplossingen aangeboden. Waterkeringen die nu nog vallen onder de verantwoordelijkheid van gemeenten en provincies worden de verantwoordelijkheid van de waterschappen. Dus niet bijvoorbeeld de Deltawerken en de Afsluitdijk. Dit betekent een zekere centralisatie, maar zeker geen verlichting voor de waterschappen. Er komen nieuwe afspraken met de gemeenten over de afvalwaterketen (van het doorspoelen van het toilet tot gezuiverd water in de Noordzee). De waterschappen nemen de waterbeheertaken over van de provin cies en enkele taken van Rijkswaterstaat. In het kort komt het erop neer dat Rijkswaterstaat zorgt voor het nationale waterbeheer en de waterschappen voor het regionale waterbeheer. Tot nu toe lijkt het erop dat de nadruk ligt op de bestuurlijke efficiëntie, maar dat de doelmatigheid is ondergesneeuwd. Echter om die veelheid aan taken goed en effectief te kunnen uitvoeren stelt de Unie voor, dat de sinds lange tijd aan de gang zijnde fusering van waterschappen nog verder vorm gegeven zal gaan worden. Dus nog meer waterschappen die samengevoegd gaan worden, waarbij het werk dus bestuurlijk efficiënter en ambtelijk effectiever (en later we hopen efficiënter) uitgevoerd kan worden. Om het bedrag concreter te maken stelt de Unie ook nog enkele posten uit eigen zak te betalen, zoals de mus kusrattenbestrijding. Het totale pakket zal naar verwachting op korte termijn (vanaf 2011) honderd miljoen euro besparen en heeft op de lange termijn niet nader concreet genoemde doelmatigheidsvoorde len. Die doelmatigheidsvoordelen komen onder andere voort uit het tweelagenmodel op de waterbeheertaak, de verdere optimalisatie in de afvalwaterketen en eenvoud in het belastingstelsel.
De staatssecretaris is tevreden met het voorstel getuige zijn reactie met woorden als bezieling, enthousiasme, flair en vooruitziende blik. Hij neemt het voorstel dan ook mee naar het kabinet. De water schappen wachten in spanning af.
Hele klus voor DIV
Het klinkt allemaal positief en ambitieus. Moet DIV zich daar al op voorbereiden, of zijn de plannen nog wat te abstract en is het wat prematuur? De Unie noemt de mogelijkheid van shared services, waarbij het rijk geleerd heeft dat er dan in ieder geval naar DIV gekeken wordt. In veel gevallen heeft DIV zich wat laat begeven op het terrein van wetswijzigingen, zoals de Waterwet. Taken van de provincie (onttrekking grondwater) zijn overgegaan naar de water schappen, maar de complexiteit van de overdracht van taken ten opzichte van de overdracht van dossiers is redelijk lang onder de tafel gebleven. Juridische en archivistische advisering daaromtrent spraken elkaar een aantal keren flink tegen, met als consequentie dat daar verschillend mee om is gegaan (maar wel praktisch moge lijk). Een verdere samenvoeging van waterschappen zal van DIV een behoorlijke inspanning vergen. In 1980 waren er nog 230 water schappen, terwijl er nu nog 26 zijn. Interessant is het te weten hoe veel DIV’ers er bij die 230 waterschappen waren en nu nog bij de 26 zijn. De organisatie wijzigt, dus de archieven moeten worden afgesloten, terwijl de informatie daaruit intact (tijdig, volledig en actueel) moet blijven. Afgesloten archieven moeten worden geschoond, geselecteerd en voor overbrenging (waar naartoe is de vraag als ook erfgoedlocaties worden veranderd) gereed gemaakt. Het ene water schap is digitaal, het andere hybride en het derde nog volledig fysiek; ga er maar aan staan. Daarnaast betekent een samenvoeging een nadere beoordeling op de noodzakelijke beheerscapaciteit. Dat is dan allemaal nog kwantitatief, maar bijvoorbeeld de Waterwet verlangt ook nog multichannel verwerking (aanvraag en verlening) van vergunningen, wat kwalitatief veel van DIV zal eisen.
De Unie biedt de staatssecretaris mooie dingen aan. DIV krijgt daar mee een prachtige uitdaging om mee te werken aan een soepele invoer van de veranderingen.
