6 december 2017

Impact regeerakkoord Rutte III

image for Impact regeerakkoord Rutte III image

Wat opvalt is het ontbreken van een directe, concrete verwijzing naar de digitalisering binnen de overheid. Kort wordt aangehaald, in het tweede speerpunt, dat digitalisering van belang is voor het creëren van een gunstig ondernemersklimaat. Er volgt een “lastenverlichting voor de werkende middengroepen en bedrijven die Nederland de afgelopen jaren door de crisis hebben geholpen.

Wat opvalt is het ontbreken van een directe, concrete verwijzing naar de digitalisering binnen de overheid. Kort wordt aangehaald, in het tweede speerpunt, dat digitalisering van belang is voor het creëren van een gunstig ondernemersklimaat. Er volgt een “lastenverlichting voor de werkende middengroepen en bedrijven die Nederland de afgelopen jaren door de crisis hebben geholpen. Daarom trekken we geld uit voor koopkracht, infrastructuur, onderzoek, innovatie, digitalisering en een aantrekkelijk ondernemersklimaat voor bedrijven.” Deze regels roepen meteen de vraag op: ‘Welke impact heeft dit uitgangspunt voor de digitalisering van de dienstverlening van de overheid aan het bedrijfsleven en de burger?’.

Cybersecurity
Een eerste speerpunt van het regeerakkoord betreft de cybersecurity. Voor cybersecurity zal structureel € 95 miljoen gereserveerd worden. Dit zal onder andere worden gebruikt voor het bekostigen van de personele capaciteit (lees: opleiding en verwerving) en ICT-voorzieningen (aanschaf, onderhoud, ondersteuning). Wat opvalt, wanneer men kijkt naar de bijlage ‘Budgettair Overzicht’, is dat er een bedrag van € 49 miljoen wordt genoemd plus € 26 miljoen uit de Miljoenennota. Bij elkaar opgeteld komt dat op een bedrag van € 75 miljoen. Het is niet te herleiden uit de bijlage waar de overige € 20 miljoen wordt belegd.
Daarnaast zal er een “ambitieuze cybersecurity-agenda [worden] opgesteld met onder meer standaarden voor internet-of-things-apparaten, het stimuleren van bedrijven om veiliger software te maken via softwareaansprakelijkheid, het versterken van het Nationaal Cyber Security Centrum (CCSC) als aanspreekpunt van computer emergency response teams (CERT) van alle sectoren, het stimuleren van cybersecurity-onderzoek en het verbeteren van voorlichtingscampagnes op het gebied van cyberhygiëne.” Voor de informatieprofessional binnen de overheid zijn zaken als softwareaansprakelijkheid en stimulering van onderzoek naar cybersecurity relevant. Hoe het kabinet deze issues gaat vormgeven komt niet naar voren uit het regeerakkoord.

Privacy voor burgers
De overheid maakt het voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten mogelijk om meer databronnen aan te boren bij onderzoek naar onder andere terrorisme. Wel wordt aangegeven: “Van het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers in Nederland of het buitenland (‘sleepnet’) kan, mag en zal geen sprake zijn.” Waarborgen om de privacy te bewaren zullen worden gecreëerd door het instellen van een onafhankelijke commissie die dergelijke operaties evalueert.
Hiernaast zal het kabinet ook het wetsvoorstel Aanpassing bewaarplicht telecommunicatiegegevens onder de loep nemen. Het kabinet is hiertoe verplicht na een uitspraak van het Europese Hof van Justitie op 21 december 2016, waarin het hof een streep haalt door de Wet bewaarplicht tele communicatiegegevens. In de heroverweging zal Rutte III verkennen of het Europese recht ruimte biedt voor een afgewogen bewaarplicht voor bepaalde telecommunicatiegegevens, in het bijzonder voor gegevens die strekken tot identificatie van de gebruiker van een communicatiedienst.
De overheid zal zelf ook voorzichtig omgaan met persoonsgegevens. Zo staat in het regeerakkoord: “De Basisregistratie Personen (BRP) wordt gemoderniseerd en zal e-mailadressen van burgers bevatten.” Vraag is: hoe houd je zaken als e-mailadressen actueel? Hoe zorg je ervoor dat burgers zich bewust zijn van het belang van het up-to-date houden van digitale communicatieadressen? “Gegevens van burgers in basisadministraties en andere privacygevoelige informatie wordt altijd versleuteld opgeslagen en de DigiD wordt veiliger gemaakt.” Het kabinet noemt niet de problematiek omtrent de invoering van projecten als eID als opvolger van DigiD en de Operatie BRP (oBRP).
Wel wordt aangegeven dat grote ICT-projecten zullen worden getoetst door Bureau ICT-Toetsing (BIT) om falen te voorkomen. Of dit geldt voor zowel projecten op rijksniveau en projecten bij lagere overheden, wordt niet benoemd in het regeerakkoord (in een brief op 15 augustus aan de kamer gaf toenmalig minister Plasterk te kennen dat het alleen rijksprojecten betreft).
Ter bevordering van de privacy krijgen burgers meer regie op de eigen persoonsgegevens. “Gebruikers van overheidsdiensten krijgen de mogelijkheid zelf maatschappelijk relevante instanties en organisaties aan te wijzen waaraan een beperkt aantal persoonsgegevens automatisch kan worden verstrekt.”

Digitale dienstverlening en open overheid
Het kabinet benadrukt dat overheidscommunicatie fysiek en digitaal moet kunnen plaatsvinden: communicatie die nu nog fysiek plaatsvindt, moet ook digitaal kunnen. De dienstverlening via mijnoverheid.nl zal worden uitgebreid en verbeterd. Deze dienstverlening zal meer servicegericht worden, zo komt er een machtigingsfunctie en burgers hebben de mogelijkheid om pushberichten te ontvangen van de website.
Open overheid zal de komende periode centraal staan via het initiatiefvoorstel Open Overheid. Dit voorstel heeft tot nu toe geleid tot twee impactanalyses (rijksbreed en bij lagere overheden), opgedragen door de Eerste Kamer. Het kabinet is voorzichtig in hoe de overheid transparantie en openheid kan bevorderen via dit initiatief: “Er wordt onderzocht hoe de verruiming van openheid gestalte kan krijgen zonder hoge kosten voor de organisatie en uitvoering. Het kabinet treedt daartoe in overleg met de initiatiefnemers.” Het kabinet doet er goed aan om ook op Europees niveau te kijken hoe andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Zweden, dit aanpakken.
Dat de overheid aandacht heeft voor de vele verschillende soorten aan data, komt ook naar voren uit het volgende punt: “De overheid beschikt over veel algemene, openbare informatie. Deze data worden goed vindbaar en toegankelijk gemaakt, in de vorm van open data.”

Onderzoek en innovatie
Op het terrein van onderzoek en innovatie investeert het nieuwe kabinet € 400 miljoen per jaar. Hierbij is vooral aandacht voor salarisverbetering van docenten, de toegang tot het onderwijs, maar het speerpunt informatie samenleving/ robotisering mist hierin. Hoe worden leerlingen/studenten voorbereid op het veranderende werkveld? Hoe kan het onderzoeksveld bijdragen aan het goed laten landen van nieuwe innovaties binnen de maatschappij?1

Archieven
Op het gebied van cultuur, en specifiek op archieven, zwijgt het regeerakkoord in alle talen. Onder paragraaf 1.5 Cultuur wordt wel het volgende aangegeven: “Monumenten, kunstwerken en archieven willen we beschermen en toegankelijk maken, ook met behulp van digitalisering.” Hoe Rutte III dit wil gaan doen, wordt niet duidelijk uit de tekst. Voor deze maatregel wordt € 325 miljoen uitgetrokken. Dit punt wordt ook benadrukt door de VNG in de bijzondere ledenbrief over het regeerakkoord. De VNG vermeldt echter niet dat hier ook financiële steun aan particuliere monumentenbezitters bij zit.2 De vraag is dus hoe de regering archieven wil beschermen, hoe deze toegankelijk kunnen worden gemaakt en welke rol digitalisering hierin speelt.

Samenvattend
Bij het lezen van het regeerakkoord valt het op dat Rutte III geen eenduidige agenda heeft om alle uitdagingen van een digitaliserende maatschappij en overheid op te vangen. Het regeerakkoord legt vooral nadruk op ontwikkelingen van de laatste tijd. Daarin lijkt ook al een prioritering te zien qua opbouw van het regeerakkoord: eerst Justitie en Veiligheid (cybersecurity en data verzamelen door inlichtingen- en veiligheidsdiensten) daarna pas Bestuur en Koninkrijksrelaties (toetsing grote ICT-projecten door de BIT en verbetering elektronische dienstverlening).
Wat de maatschappij van het kabinet vraagt is niet alleen ad-hoc reageren op zaken die nu de aandacht vragen, maar vooral: wat is de langetermijnvisie van Rutte III op de digitaliserende samenleving?
Daarnaast zijn de maatregelen om zaken op de korte termijn aan te pakken ook onvoldoende: het kabinet reserveert slechts € 95 miljoen voor het aanpakken van cybersecurity, het is bijzonder vaag in hoe de privacy van burgers wordt gewaarborgd bij dataverzameling door de zogenoemde ‘sleepwet’, en ten slotte is het niet duidelijk hoe de overheid de digitale dienstverlening precies gaat aanpakken en of alle digitaliseringsprojecten worden getoetst.3
Over de impact van beleidsmaatregelen van het kabinet op archiefi nstellingen is sowieso weinig te melden. Ja, archieven moeten worden beschermd; ja, archieven moeten toegankelijker en ja, digitalisering speelt hierbij een rol. Hoe-, wat- en waaromvragen worden niet beantwoord.

De politiek laat met dit regeerakkoord weinig ambitie zien op het vlak van digitalisering en informatiebeheer. Rutte III zal hierop gewezen moeten worden door de verschillende beroepsverenigingen zoals de KNVI en KVAN, maar ook voor organisaties als de VNG lijkt een belangrijke rol weggelegd. De VNG kan het voortouw nemen in een innovatieagenda met betrekking tot de informatiesamenleving (deze stap lijkt klein: de VNG heeft ook een dergelijke agenda voor de verduurzaming van Nederland opgesteld: ‘Naar een duurzaam Nederland’). De Od-redactie roept op tot het starten van een breed gedragen lobby met als doel: de informatiesamenleving, digitalisering en robotisering op de agenda van het kabinet krijgen.4 

Denk mee!
Het werkveld van de informatieprofessional en archiefspecialist zal de komende vier jaar het regeringsbeleid scherp in de gaten moeten houden en Rutte III zo nodig moeten bijsturen om de digitalisering van maatschappij en overheid in goede banen te doen leiden. Heeft u als Od-lezer goede suggesties om een ‘informatie-lobby’ op poten te zetten, meldt u dan bij de redactie en denk mee! 

Bart.Hekkert@nationaalarchief.nl, Bart Hekkert is redactielid Od


Noten

1 Zie ook de website van D66: https://d66.nl/nieuw-kabinet-investeert-19-miljard-onderwijs/.

2 VNG-reactie Regeerakkoord en Rijksbegroting 2018, pagina 24. Te vinden op: https://vng.nl/vng-reactie-rijksbegroting-2018.

3 Het gebrek aan visie wordt ook benoemd door Bits of Freedom: Rajo Zenger, ‘Regeerakkoord negeert alomvattendheid impact technologie op maatschappij’: https://www.bof.nl/2017/10/26/regeerakkoordnegeert-alomvattendheid-impact-technologie-op-maatschappij/.

4 Lees de prikkel van André Plat in deze editie van Od.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *