Open data gaan ons allemaal aan. De aard van open data is immers dat ze voor iedereen vrij toegankelijk zijn en gebruikt kunnen worden. Overheden hebben veel data in huis, veel meer dan we vaak zelf denken. Veel van die data is ook bij uitstek geschikt voor publicatie, maar hoe pakken we dit het beste aan? Hoe kunnen we grote hoeveelheden data geschikt maken voor publicatie en publiceren? Verschillende sprekers bogen zich over deze vragen.
De gemeente als opendatafabriek
Bert Mulder (Haagse Hogeschool)
Open data gaan ons allemaal aan. De aard van open data is immers dat ze voor iedereen vrij toegankelijk zijn en gebruikt kunnen worden. Overheden hebben veel data in huis, veel meer dan we vaak zelf denken. Veel van die data is ook bij uitstek geschikt voor publicatie, maar hoe pakken we dit het beste aan? Hoe kunnen we grote hoeveelheden data geschikt maken voor publicatie en publiceren? Verschillende sprekers bogen zich over deze vragen.
De gemeente als opendatafabriek
Bert Mulder (Haagse Hogeschool)
Wat de eerste spreker Bert Mulder, lector aan de Haagse Hogeschool, betreft zouden we iedere gemeente moeten gaan zien als een opendatafabriek. Of althans, als we een decennium vooruitkijken in de toekomst. Uiteindelijk zou een gemeente in staat moeten zijn om continu enkele honderden open datasets te genereren en geautomatiseerd te publiceren, opdat deze dan ook “voortdurend gebruikt worden in een onbekend aantal toepassingen.” Met dit doel voor ogen kunnen we in het heden beter opteren voor een meer gestructureerde aanpak van het organiseren, protocolleren en automatiseren van opendataproductie. Het tienstappenplan van Mulder, dat begint met het selecteren van data en het inrichten van een data-wasstraat en eindigt met het controleren en stimuleren van gebruik van open data, kan hier zeker bij van pas komen.
“[V]oortdurend gebruikt worden in een onbekend aantal toepassingen”, aldus Mulder: daarin zit hem natuurlijk ook de eigenaardigheid van het klassieke van ‘binnen’ naar ‘buiten’ redeneren waar veel organisaties zich schuldig aan maken. Blind voor mogelijke toepassingen kan de opendatafabriek ook een doel in zichzelf worden. En dat terwijl het per slot van rekening bij open data gaat om een nut dat buiten de organisatie ligt. Liever zouden we dit overheidsdenken willen omdraaien door van ‘buiten’ naar ‘binnen’ te redeneren. Dat begint dan met vragen hoe open data nu werkelijk waarde kunnen genereren.
Controleerbaarheid en transparantie
Paul Suijkerbuijk (Open Overheid)
Volgens Paul Suijkerbuijk van het Leer- en Expertisepunt Open Overheid (https://www.open-overheid.nl/) kunnen we hierin onderscheiden tussen economische, maatschappelijke, bestuurlijk-democratische en systemische waarde. In de laatste categorie moeten we denken aan partijen die door middel van open data op een andere manier (leren) samenwerken. De derde categorie laat zich raden: open data die inzicht verschaffen in bijvoorbeeld het stemgedrag van partijen, vergroten de controleerbaarheid en transparantie. De tweede categorie open data zou bijvoorbeeld de toegankelijkheid tot de openbare ruimte voor mindervaliden kunnen vergroten. De eerste categorie, ten slotte, is het moeilijkst te adresseren volgens Suijkerbuijk.
Open data als kostenbesparing én verbeterde dienstverlening
Ruben Weel (gemeente Hoorn)
Juist hiervoor heeft Ruben Weel, programmamanager Data bij gemeente Hoorn, een businesscasemethode ontwikkeld om datasets op waarde te schatten. Dat wil zeggen, op economische en publieke waarde. Volgens Weel zijn de baten namelijk kwantificeerbaar, meetbaar dan wel observeerbaar te maken. Investeringsbeslissingen kunnen zo expliciet mogelijk beoordeeld worden en achteraf kunnen we hier beter verantwoording over afleggen. In de praktijk ligt de nadruk toch vaak op publieke waarde. Economische waarde wordt ten slotte bepaald door iemand die ervoor wil betalen of door de besparing die het op kan leveren. Maar meestal vragen open data juist om een extra investering. Toch zijn er ook voorbeelden te noemen waarbij open data de kwaliteit van de dienstverlening verhogen én tegelijk kosten besparen. Neem het voorbeeld van de MOR (Meldingen Openbare Ruimte), waarbij weergave van melding, status en voortgang van de melding als open data op een kaart leidt tot hogere klanttevredenheid én een reductie van het aantal telefoontjes en mailtjes over bestaande meldingen.
Slim Melden-app
Corrine van Veldhuisen (gemeente Utrecht)
Met behulp van de Slim Melden-app van Civity heeft Corrine van Veldhuisen, programmamanager Publieksdienstverlening bij gemeente Utrecht, precies dit voor elkaar gekregen. Via de website (benaderbaar via elk apparaat) plaatsen inwoners hun meldingen direct op de kaart door te ‘prikken’ op de locatie waar de melding zich voordoet. Zodoende hoeft men geen onnodige gegevens in te vullen. Locatie- en objectgegevens worden automatisch meegezonden. Bovendien toont de kaart bestaande meldingen waarop men kan stemmen. De inwoner ziet dat er geen nieuwe melding aangemaakt hoeft te worden, één stem is voldoende. Voor de gemeente voorkomt deze visuele cue niet alleen dubbele meldingen in het systeem, maar maakt de stemfunctie ook prioritering van meldingen mogelijk. Uiterst handig natuurlijk, zeker voor een gemeente van het formaat als Utrecht.
Winnaar van de Raadsinformatie App-challenge: WaarOverheid
Achter al deze procesverbeteringen zit een cruciale eigenschap, besloten in de data zelf. Van de data die we als overheden in huis hebben, kent het merendeel een impliciet of expliciet geografische component en kan dus weergegeven worden op een kaart. Zo ook de open raadsinformatie, met agenda’s, voorstellen, moties en verslagen, die gemeenten – via het VNG Realisatie project Open Raadsinformatie – al enige tijd beschikbaar stellen als open data. Slotstuk van de middag was dan ook de lancering van de winnaar van de raadsinformatie App-challenge, ontwikkeld door Alex Olieman, R&D engineer bij Qollap: WaarOverheid (https://app.waaroverheid.nl/). Op de visuele app WaarOverheid kun je als inwoner voortaan zien, wanneer de gemeenteraad over jouw wijk of buurt praat en kun je je abonneren op meldingen over onderwerpen of gebieden die jou interesseren.
Meetup Open Data: waarde genereren we samen
WaarOverheid is een geslaagd voorbeeld van wat mogelijk is als gemeenten hun open data gezamenlijk beschikbaar stellen en de kans gunnen aan een innovatieve pilot die oog heeft voor hoe open data nu werkelijk waarde kunnen genereren. Óf, onze vraag herformulerend, wáár open data nu werkelijk waarde kunnen genereren.
Bij dergelijke samenwerkingen zijn standaarden echter een eerste vereiste. Met de in 2016 opgestelde ‘Gemeentelijke High Value datalijst’ in handen, is het nu dus vooral zaak om de als high value aangemerkte datasets op deze lijst verder te concretiseren en standaardiseren. Niet alleen om samenwerking tussen gemeenten te bevorderen, maar ook om gemeenten in staat te stellen om open data aan te bieden volgens de eisen en wensen van ontwikkelaars en gebruikers. Het nieuwe initiatief ‘Open Data Standaarden voor gemeenten’ van VNG Realisatie komt tegemoet aan deze nadrukkelijke behoefte.
Tijdens de Meetup ontbrak naar onze mening standaardisering als expliciet thema. Maar de Meetup maakt wel duidelijk dat een platform voor de actieve uitwisseling van kennis en ervaring cruciaal is bij het ontwikkelen van opendatastandaarden. Waarde genereren we samen door als gemeenten actief te participeren in dit boeiende proces. Wij nodigen andere gemeenten dan ook van harte uit om zich hierbij aan te sluiten.
Gemeente Nunspeet: continu doorontwikkelen van open data-aanpak
Ook de gemeente Nunspeet zal dit jaar, met behulp van deze instrumenten, beginnen met het effectief ontsluiten van enkele high valuedatasets via de kaartviewer. Allereerst zullen we ons MOR-proces verder organiseren, protocolleren en automatiseren. Onze dataset monumenten, eveneens zichtbaar op de kaart, is de eerste die voldoet aan de opendatastandaard. Daarnaast denken we aan slimme weergave van monumentale bomen op de kaart om het aanvraagproces voor een omgevingsvergunning te kunnen verbeteren. Door het onderzoeken van de mogelijkheden omtrent standaardisering van de dataset openbare invalidenparkeerplaatsen hopen we de mobiliteit en participatie van onze mindervalide inwoners en bezoekers te vergroten. Van daaruit blijven we, door van ‘buiten’ naar ‘binnen’ te redeneren en te streven naar het stellen van de juiste vragen, onze opendata-aanpak continu verbeteren.
l.van.den.bogaard@nunspeet.nl, Levi van den Bogaard is informatiemanager bij de gemeente Nunspeet
p.stam@nunspeet.nl, Peter Stam is beleidsmedewerker Geo bij de gemeente Nunspeet
