2022 was geen makkelijk jaar. Uiteraard speelden externe factoren hierin een belangrijke rol. We hadden het coronavirus nog niet achter ons gelaten of de Russische aanval op Oekraïne zou losbarsten, met grote gevolgen voor de stabiliteit en de welvaart op ons continent. Dichter bij huis kreeg ons kabinet te maken met hoofdpijndossiers als het stikstofbeleid, de asielinstroom, het energieplafond en het woningtekort.
Over digitalisering ging het in Den Haag dan ook amper, al waren de Werkagenda Digitalisering, de Strategie Digitale Economie en de Nederlandse cybersecuritystrategie wel drie lichtpuntjes, vanwege de samenhangende benadering met oog voor de lange termijn. Het wordt interessant te zien hoe de uitvoering hiervan in 2023 vorm krijgt.
Het hele jaar hing er een crisissfeer, maar afgezien van de energiecrisis was er in alle gevallen sprake van een sluimerend probleem dat de politiek jarenlang voor zich uit schoof, dat dit jaar begon op te spelen en waar het gedwongen huwelijk tussen kabinet en/of de versplinterde Kamer zich – opnieuw – onmachtig toonde. Intussen nam de publieke verontwaardiging zorgelijke vormen aan in de vorm van intimiderende protesten en online haat. Nooit eerder was het vertrouwen in democratische instituties zo laag en werden zoveel politici bedreigd.
Zo werd 2022 het jaar waarin onvermogen en geldingsdrang hand in hand gingen; te veel willen ging vaak gepaard met te weinig kunnen. Dit is een risicovolle combinatie, die uiteindelijk zelfs onze democratie in gevaar kan brengen. Ik zal uitleggen waarom ik dit schrijf.
Het is nu bijna twee jaar geleden dat ik afzwaaide als Tweede Kamerlid. Jarenlang boog ik me over de vraag waarom de politiek zo weinig sturing gaf aan digitale technologieën die onze samenleving zo ingrijpend veranderen. Eind 2021 besloot ik hier een boek over te schrijven en in de loop van 2022 kwam ik tot een zorgwekkend inzicht: de politiek heeft weliswaar amper grip op digitalisering maar andersom heeft digitalisering wel de politiek in zijn greep genomen.
Hoe dit precies in zijn werk is gegaan sinds het einde van de jaren tachtig en hoe de pc, het internet en de smartphone uiteindelijk hebben geleid tot drie grote systeemfouten, die onze democratische rechtsstaat en politieke besluitvorming hebben aangetast, kunt u lezen in mijn boek De democratie crasht, dat begin dit jaar uitkwam.
Maar een van de gevolgen kent u nu al, namelijk de samenzang van geldingsdrang en onvermogen in het digitale tijdperk. Waarin ministers met data alles willen controleren en vervolgens burgerrechten schaden. Waarin de Kamer een recordaantal van vijfduizend moties indient maar geen stempel op het beleid weet te drukken. En waarin politici 24/7 doorwerken en permanent online zijn om uiteindelijk om te vallen van totale vermoeidheid.
Dit zijn problematische patronen die we in 2023 moeten gaan doorbreken. In mijn volgende column kom ik met een aantal suggesties.
*Deze column van Kees Verhoeven verscheen oorspronkelijk in Od 25 in januari 2023.
