Enkele jaren geleden maakte de Tweede Kamer de inschatting dat open source software kansen biedt en daarom besloot het kabinet om het gebruik van open source software krachtig te stimuleren. Zo verscheen het Actieplan ‘Nederland Open in Verbinding’ (NOiV). De kern van dit actieplan is, voor wat betreft het onderdeel open source software, dat:
- alle overheden over beleid (moeten) beschikken op het gebied van open source software;
- overheden bij ‘gelijke geschiktheid’ de voorkeur geven aan open source software.
Een overzicht
Enkele jaren geleden maakte de Tweede Kamer de inschatting dat open source software kansen biedt en daarom besloot het kabinet om het gebruik van open source software krachtig te stimuleren. Zo verscheen het Actieplan ‘Nederland Open in Verbinding’ (NOiV). De kern van dit actieplan is, voor wat betreft het onderdeel open source software, dat:
- alle overheden over beleid (moeten) beschikken op het gebied van open source software;
- overheden bij ‘gelijke geschiktheid’ de voorkeur geven aan open source software.
Een overzicht
Top 12 meest gebruikte open source softwarepakketten
| ODF plugin | Eclipse | MySql |
| Ethereal/Wireshark | Apache Nagios | SSH |
| Firefox | Tomcat | Linux |
| PHP | PDF-creator | Java |
Meest gebruikte open source softwarepakketten per categorie
| Beheer- en netwerksoftware: | Besturingssystemen: | Databasemanagement: | |
| Apache Ethereal/Wireshark Nagios SSH Samba Squid |
Linux BSD Solaris |
MySql MaxDB Ingres PostgreSQL |
|
| Softwareontwikkeling | Groupware | Desktopsoftware | |
| Tomcat PHP Java Eclipse Hibernate Jboss Subversion |
Thunderbird MediaWiki FlexWiki Evolution JSPWiki |
ODF Plugin |
|
| CMS | CRM | DMS | GEO |
| Joomla! Hippo Typo3 OpenCMS MMBase |
SugarCRM |
Alfresco |
Quantum GIS MAPserver PostGIS Chameleon IMKICH Toolkit |
Software voor hergebruik of ontwikkeld met open source
Circa zestig toepassingen, onder andere
- Contentmanagementsystemen,
- Callcenter-toepassing,
- Geografische informatiesystemen.
Gebruik van open source software
Sommige ministeries gebruiken veel meer open source software dan anderen. Is de oorzaak daarvan een verschil in ambitie voor open source software? De verschillen in ambitie zijn niet groot.
Ook kiest men unaniem voor de ‘beste source’. Redenen voor de verschillen in het toepassen van open source software zijn:
- de omvang en het takenpakket van het ministerie;
- de hoeveelheid software die in gebruik is;
- de mate waarin ICT is uitbesteed aan derden.
De ministeries die het technisch beheer van (delen van) de ICT-infrastructuur zelf uitvoeren en/of zelf programmatuur ontwikkelen hebben beduidend meer open source software dan de ministeries die dit hebben uitbesteed. Dat is verklaarbaar, want het aanbod van volwassen open source software zit vooral in de hoek van hulpmiddelen voor de ontwikkeling van software, het technisch beheer en enkele breed inzetbare niet-overheidsspecifieke software.
Meer dan tweehonderd verschillende open source softwarepakketten zijn bij ministeries in gebruik. Deze is vooral te vinden ‘onder de motorkap’: besturingssystemen (Linux), databasemanagementsystemen (MySQL) en webservices (Apache) en ontwikkel- en beheergereedschap. Linux, Apache, MySQL en Firefox zijn bezig om een stevige plaats te verwerven en zijn in een aantal gevallen verheven tot een van de standaarden.
Over het algemeen kiest men pas voor open source software als er voldoende leveranciers zijn die support hierop leveren. De continuïteit van de bedrijfsvoering is immers essentieel.
Hoewel OpenOffice volwassen is, laten grootschalige implementaties van de open werkplek binnen de rijksoverheid nog op zich wachten. De complexiteit van de werkplek van een grote organisatie is hier debet aan. Wel doen een aantal ministeries in pilots ervaring op met de open werkplek en OpenOffice. Het Octrooicentrum Nederland (ministerie van Economische Zaken) heeft de open werkplek geïmplementeerd en het programma de Digitale Werkomgeving Rijk onderzoekt de mogelijkheden van de implementatie van een open werkplek.
De wil om ontwikkeld maatwerk voor hergebruik als open source software beschikbaar te stellen is breed aanwezig.
Genomineerde toepassingen zijn onder andere een contentmanagementsysteem, een callcenter-toepassing en een specifieke module voor een projectenadministratie van een ERP-toe passing. De eerste ervaringen met het hergebruik worden nu opgedaan.
Indeling van open source software
Voor een beter begrip van hoe ministeries naar software kijken helpt de volgende indeling.
- Er is open source software in de vorm van ‘standaard’ software, ook wel software off the shelf genoemd. Voorbeelden van deze software zijn OpenOffice en Linux. Dit is software die klaar voor installatie is. Hoewel de broncode open en beschikbaar is, is het leveren van bijdragen in de ontwikkeling echt specialistenwerk. Zo zal de gemiddelde organisatie – en dat geldt ook voor de overheid die dergelijke software gebruikt – geen bijdrage leveren aan de doorontwikkeling van dergelijke programma’s en dat wordt ook niet verwacht.
Dergelijke specialistische kennis is ook bij de overheid niet aanwezig. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat deze software lijkt op closed software als je let op de manier waarop het gebruikt wordt, maar wel met een belangrijk verschil. De broncode is namelijk toegankelijk en iedereen kan – mits kennis beschikbaar – hierop doorontwikkelen en support leveren, in plaats van alleen de leverancier die de software ontwikkeld heeft. Zo’n negentig procent van de in gebruik zijnde open source software is off the shelf of ligt daar zeer dicht tegen aan. - Er zijn open source softwarecomponenten met een specifieke functionaliteit die gebruikt worden als onderdeel van een groter geheel. Wanneer er geen ‘standaard programmatuur’ voorhanden is, laat de overheid meestal door leveranciers software ontwikkelen (maatwerk). Daarbij kan gevraagd worden om gebruik te maken van open source softwarecomponenten. Als dat gebeurt dan wordt de aangepaste componenten ook aan de gemeenschap teruggegeven.
- Overheden kunnen besluiten om eerder ontwikkeld maatwerk vrij te geven als open source door de broncode beschikbaar te stellen.
Het softwarebeleid van ministeries
De meeste overheidsorganisaties gaan, wanneer er behoefte is aan een bepaalde functionaliteit, eerst na of er al software in gebruik is met een vergelijkbare functionaliteit. Als er geen software in gebruik is met een vergelijkbare functionaliteit zet men de vraag uit in de markt en onderzoekt men of er een softwarepakket beschikbaar is. Als dat niet het geval is, laat men software ontwikkelen (of ontwikkelt deze zelf). Het vigerende beleid is: hergebruik – pakket – maatwerk.
Als open source software zich gedraagt als een softwarepakket én als er leveranciers zijn die garanties geven op de blijvende werking, dan zijn de voorwaarden voor dit beleid vervuld. Open source softwarecomponenten die kunnen worden ingezet bij de ontwikkeling van maatwerk, passen eveneens binnen dit beleid. De gedachte die hier en daar leefde, dat een organisatie alleen open source software kan gebruiken wanneer er ook diepgaande kennis van software beschikbaar is om een bijdrage te leveren aan de community, is onjuist. Immers open source software betekent vrijheid. Open source software geeft de mogelijkheid om deze in te zien, te veranderen en te ver spreiden. Van dit recht hoeft een organisatie geen gebruik te maken! Nu de overheid meer en meer is overgegaan naar het inkopen van dienstverlening en het uitbesteden van de operationele ICT is het logisch dat de contacten tussen overheid en communities meestal via leveranciers verlopen. Het leveren van bijdragen aan communities is steeds vaker onderdeel van de opdracht.
 Figuur 1. Gebruik open source software rijksoverheid Toelichting: De vierkanten in deze figuur staan ieder voor een categorie software. Ieder blokje daarbinnen staat voor een open source toepassing binnen de betreffende categorie die bij een ministerie in gebruik is. Hoe meer blokjes, hoe meer verschillende software er binnen die categorie in gebruik is. Hoe roder het blokje, hoe meer ministeries deze software gebruiken. |
Leeft open source software?
Het Programmabureau NOiV krijgt steeds meer vragen (www.noiv/vraag_en_antwoord.nl). De vragen lopen uiteen van informatie over producten, advies bij aanbestedingen, hulp bij strategieontwikkeling, het ‘open sourcen’ van maatwerk en community-vorming tot verzoeken voor acte de presence bij bijeenkomsten en verontwaardiging over het gebruik van closed source in het onderwijs. De NOiV-community van het Programmabureau via het netwerk LinkedIn wordt druk bezocht en het aantal leden groeit snel.
Verder schrijft elk vaktijdschrift regelmatig artikelen over open source software en de discussies worden steeds levendiger. Een conclusie is dat open source software ertoe doet en de markt wordt opgeschud.
Leveranciers die diensten leveren op het vlak van open source software hebben zich verenigd in de branchevereniging Open Source Software Leveranciers Organisatie (OSSLO).
Weinig zichtbaar
Via de media wordt strijd gestreden over open source software terwijl aan de andere kant het gebruik ervan weinig zichtbaar is: ICT’ers gebruiken het gewoon.
- Het gebruik van open source software voor de besturing van servers en beheertools is inmiddels al zo ingeburgerd – ook bij de overheid – dat het als vanzelfsprekend wordt gebruikt.
Het risico is heel laag en de support is vaak al op professionele wijze ingeregeld. - De software is voor ontwikkelaars en beheerders gemakkelijk: zo te downloaden, geen ingewikkelde inkoopprocedures.
- De gemiddelde gebruiker van software heeft er geen weet van of software open of closed is en dat hoeft ook niet.
Van open source software wordt geen aparte registratie bijgehouden.
Drs. Wilma Willems MIM werkt als projectmanager bij Nederland Open in Verbinding (NOiV) en richt zich specifiek op de ontwikkeling van een beleidsaanpak open source software door overheden.
