Hoe vind je dat? In je eerste column over een onderwerp – AI – moeten melden dat het net tot staatsvijand verklaard is? Dat er alleen in bomvrije kelders door speciaal uitgeruste en geselecteerde specialisten van Defensie en opsporingsdiensten naar gekeken mag worden, uiteraard binnen strakke procedures en met gesanctioneerde apparatuur? Ik loop al een tijdje rond maar zo ferm heb ik de overheid niet vaak gehoord. Aan de andere kant: zo’n reflexreactie is van alle tijden. Wie roep je erbij in periodes van crisis en onzekerheid? Precies: soldaten, accountants of advocaten! Oorlog aan de vijand, cost cutting of vastklampen aan vertrouwde zekerheden. Dus geef alsjeblieft de landsadvocaat niet de schuld. Die doet ook maar zijn werk. Ik bedoel… Wie vraagt nou een vliegenmepper om het probleem van de vliegen op te lossen? En dus: brand met mij een kaarsje voor Nederland.
Het gaat niet goed met ons, sinds 11 december 2023, de dag van het voorlopig standpunt generatieve AI van BZK, ook wel bekend als het ‘Gij zult niet chatten met AI’-gebod. Breakdowns bij rijksambtenaren. Minachting bij studenten Bestuurskunde (maak dat: álle studenten). Shock bij leveranciers die AI gebruiken. Noodstop van elk denkbaar innovatief project. Onverwachte migratiestromen door braindrain naar het buitenland en toestroom van AI-ontkenners.
En toch was het allemaal voorspeld, al in het stenen tijdwerk van AI: 2020. PWC publiceerde een visie Kunstmatige Intelligentie in Europa in 2025. Toen al was de conclusie dat Europa achterliep. Nederland werd geroemd om de traditie van innovatie en de AI-ambitie met publiek-private plannen maar zelfs binnen het trage Europa in de AI-achterhoede geplaatst. De belangrijkste reden: het beschermen van publieke belangen en met name de impact van Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Nederland werd dan ook benoemd als voorbeeldland. China is dat op het gebied van groeigerichtheid en innovatie, de USA op het gebied van marktgedrevenheid en innovatie en Nederland op het gebied van voorzichtigheid en strikte regelgeving. De periode van gedogen en experimenteren was ook toen blijkbaar al voorbij. Ik moet dus mijn woorden intrekken: dat voorlopig standpunt generatieve AI is geen reflexreactie, maar strategie. En de AP vindt die – daar ben je waakhond voor – nog lang niet streng genoeg. En begrijpelijk. Generatieve AI kent zat problemen, met name de wisselende betrouwbaarheid van inhoud en denkwijzen en de niet-transparante en besmette bronnen. Net zoals sociale media en het internet is het dus een afspiegeling van hoe menig Nederlander de maatschappij beleeft. Zou de landsadvocaat zich daar nu ook over buigen: of internet- en sociale mediagebruik door rijksambtenaren aantoonbaar juridisch onbetwist is? En of ze misschien kleding uit sweatshops dragen of dieronvriendelijke voeding tot zich nemen?
Alle gekheid op een stokje: natuurlijk moet je geen beleidsdocumenten laten schrijven door ChatGPT of staatsgeheimen eraan toevertrouwen, laat staan begrotingen ermee doorrekenen (het is een waardeloze boekhouder, vandaag tenminste). Maar welke ambtenaar doet zoiets? ChatGPT is wel een ster in het samenvatten, coachen, vertalen, sparren en zoveel meer. Mits goed toegepast vergroot het productiviteit en kwaliteit. En is ChatGPT niet weg te denken uit onze maatschappij en het onderwijs.
Nee, rücksichtslos verbieden is precies de verkeerde insteek. Al die strikte wetgeving giet ons nog een keer in beton. En we hebben het hier niet over kinderen die dom gehouden moeten worden, maar over de ambtelijke ruggengraat van onze samenleving. Wat is een betere bescherming dan voorlichting, begeleiding en veilig laten experimenteren? Alsjeblieft brand dat kaarsje, voor een verlicht Nederland!
Deze column is geschreven door Simon Been en verscheen oorspronkelijk in Od 33: Kwaliteitsawards. Simon Been is directeur van het Papieren Tijger Netwerk en spreker/trainer en auteur over AI in het informatiedomein
Beeld: Pixabay
De inschrijving voor de Od Kwaliteitsawards 2024 is geopend! Verdient jouw organisatie de aanmoedigingsprijs? Schrijf je dan nu in via het aanmeldformulier.
