De meer dan 130 namen tellende deelnemerlijst laat zien dat ik beland ben in gemeenteland. Een voor mij compleet nieuwe DIV-wereld met toch ook wel weer voor mij bekende, haast ‘traditionele’ uitdagingen.
Max Beekhuis opent op zijn bekende uitgesproken en hartelijke wijze het seminar met de woorden: “We gaan iets bijzonders doen vandaag!” Het seminar is dit jaar zo ingedeeld dat de deelnemers alle workshops kunnen volgen. Wel zo handig als je in je eentje een impressie van de dag wilt schrijven.
De meer dan 130 namen tellende deelnemerlijst laat zien dat ik beland ben in gemeenteland. Een voor mij compleet nieuwe DIV-wereld met toch ook wel weer voor mij bekende, haast ‘traditionele’ uitdagingen.
Max Beekhuis opent op zijn bekende uitgesproken en hartelijke wijze het seminar met de woorden: “We gaan iets bijzonders doen vandaag!” Het seminar is dit jaar zo ingedeeld dat de deelnemers alle workshops kunnen volgen. Wel zo handig als je in je eentje een impressie van de dag wilt schrijven.
Beekhuis geeft aan dat hij in verwarring is. We leven, zo stelt hij, in een turbulente omgeving waar alles meer moet in minder tijd en voor minder geld. Een omgeving waarin de samenleving verwacht dat er goede zaken voor hen verricht worden. Met deze laatste opmerking creëert Beekhuis een bruggetje naar de eerste spreker van de dag. Dit is Bas Heijne, schrijver en columnist van NRC Handelsblad.
De rust zijn we kwijt
In zijn half durende lezing gaat Heijne dieper in op het begrip ‘participatiesamenleving’. Hij begint te stellen dat het begrip participatiesamenleving een pleonasme is, omdat het woord samenleving al participatie impliceert. Hij vervolgt zijn verhaal aan de hand van een schilderij van Vermeer, ‘Vergezicht op Delft’, waarin het Delft van de 17e eeuw door Heijne als metafoor wordt gebruikt voor de perfecte samenleving, badend in een rustige balans. Een Delft in de 17e eeuw waarin ook de eerste tekenen van globalisering zichtbaar worden. Delft als centrum van een handelsnatie. De handel is er nog steeds, maar, zo stelt hij, “de rust zijn we kwijt!” Een van de redenen is dat we een gemeenschappelijke taal missen. Alleen de taal van cijfers en de markt is gemeenschappelijk. Ethische kwesties lijken steeds meer ondergeschikt te worden aan marktbelangen, want het aantrekkelijke aan marktdenken is dat de prijs de waarde is. Daarnaast is marktdenken schijnbaar neutraal, omdat partijen namelijk tot overeenstemming komen. Waarde is nu eenmaal eenvoudiger in geld, cijfers en koersen uit te drukken dan in woorden (woorden hebben namelijk voor eenieder een andere betekenis). Tegelijkertijd geeft dit marktdenken ook veel onvrede en onbehagen, omdat je als individu overgeleverd lijkt te zijn aan blinde onbeheersbare krachten waar je geen enkele invloed op kan uitoefenen.
“In het getal bezwijkt het verhaal”, concludeert Heijne. Er dreigt sociale vervreemding doordat er steeds minder morele betrokkenheid is met de omgeving. Hij pleit dan ook voor het terugbrengen van de menselijke maat, waarin de overheid weliswaar taken en verantwoordelijkheden overhevelt naar gemeenten maar er toch middenin moet blijven staan. Helaas ziet hij echter de afstand tussen burgers onderling en tussen overheid en burger steeds verder toenemen. Iedere verandering komt van onderuit. Er zal een beweging moeten ontstaan waarin de burger een andere relatie heeft met de samenleving. Het groeien van een morele dimensie. Dit vraagt om een zo breed mogelijk gevoerd debat over de vraag wat een burger, overheid of samenleving precies is. Met deze wens sluit Heijne zijn betoog. Mij in ieder geval met de vraag achterlatend in welke ‘waarde’- vorm Heijne voor deze lezing is beloond: in de vorm van keiharde euro’s of door middel van lovende dankwoorden.
De workshops
Na een korte pauze is het tijd voor workshop 1 met de titel ‘Dat geeft inspiratie’. Philip Stolk en Marcel Jongmans van de gemeente Rotterdam nemen de toehoorders mee in het succesverhaal van de deelgemeente Overschie, waar in de afgelopen jaren een complete omwenteling heeft plaatsgevonden en de organisatie met driekwart is verkleind. Nu krijg ik per definitie al direct uitslag als ik alleen maar hosannaverhalen hoor, maar vooruit de enthousiaste toon van beide heren werkt in ieder geval aanstekelijk op mij en de toehoorders. Het succes is hun ogen te wijten aan een aantal zaken, waarvan ik er hieronder een aantal noem:
- duidelijk onderscheid tussen cyclische en projectmatige werkzaamheden;
- buddysysteem binnen projecten;
- persoonlijke prestatiecontracten;
- persoonsgebonden ICT-budget;
- zelfsturende teams (minder behoefte aan management).
Ze delen ook twee aandachtpunten: wees niet bang voor veranderingen, maar durf te veranderen en zorg dat het bestuur en management ook meegroeien met deze verandering. Tot slot sturen ze ons ook op weg met een goede tip (en waarschuwing): kijk naar je eigen werk en onderzoek wat je daarin zelf kan bereiken, want, zo stellen ze, “in 2018 zijn we niet meer nodig!”
Na de lunch volgt de tweede workshop met als titel ‘De 4 D’s… en door de bomen…’. In deze workshop, neemt Judith de Groot, van de gemeente Hoogezand-Sappemeer, ons mee in de wereld van de bij haar levende vragen. Ze vuurt vragen op haar toehoorders af als: wat is informatie, wat moeten we daarvan gebruiken, wat doen we ermee na digitalisering, et cetera.
Met een boom als metafoor voor de overheid pleit zij voor een overheid die dieper en steviger geworteld is in de samenleving dan nu het geval is. De afstand tussen de burger en de overheid moet verkleind worden door de burger te verleiden. Dit doe je, zo stelt De Groot, door actief te luisteren naar elkaar, passies te delen en aansluiting te zoeken bij alle goede initiatieven die al in ieders omgeving plaatsvinden. Digitalisering is prachtig, maar we moeten de menselijke maat in de digitale samenleving niet vergeten. Communicatie speelt daarbij een belangrijke rol. Laat zien waarom je als overheid dingen doet, zoals je ze doet, in plaats van telkens maar weer op zoek te gaan naar iets nieuws, iets beters. Geef ook aan wat je niet doet. Vertel als overheid verhalen vanuit een gelijkwaardigheid, maar geef als overheid ook aan dat sommige zaken nu eenmaal moeten omdat ze een wettelijk karakter hebben. Ook hier mooie afsluitende woorden: “Geef als overheid vertrouwen en laat los maar zwem wel mee!!” Ik heb overigens geen idee waar de 4 D’s voor staan. Ik schat dat er in ieder geval eentje staat voor ‘digitalisering’.
Spoedcursus snor drukken
De dag wordt afgesloten door Michel Wolf, een stand-upcomedian en tevens applicatiebeheerder bij de gemeente Zaanstad. Deze weet het publiek in no-time een zeer herkenbaar palet aan werksituaties voor te schotelen. Al gauw is het ijs gebroken en veert de zaal mee in het ritme van de op hen afgevuurde grappen. Zeker als hij ook nog ter afsluiting de zaal geheel gratis een korte training geeft. Het was nog lang onrustig!
Was dit een gedenkwaardig seminar? Nee, daarvoor schoot het inhoudelijk tekort, maar het weerzien met oude bekenden, de goede sfeer en organisatie en treffende grappen van Wolf maakte het zeker de moeite waard.
Edwin.Driessen@afm.nl, Edwin Driessen is redactielid Od.
